Een meid in een harnas

Domremy, geboortedorp Jeanne d'Arc, houdt zich keurig in

Interpretations vertellen haar verhaal en maken vooral de verbinding naar deze tijd.

12|09|05
Voor de derde keer was ik in Domremy-la-Pucelle, een armelijk dorpje in Lotharingen, aan de voet van de Vogezen. Reden: mijn fascinatie voor Jeanne d'Arc, een meid in een harnas. De naam Domremy kreeg de toevoeging La Pucelle (de maagd), omdat Jeanne - spreek uit Zjaan - ofwel volgens haar eigen handtekening Jehanne, daar in het begin van de vijftiende eeuw is geboren.

Door Guido t'Sas
Als 13-jarig meisje hoorde Jeanne 'in de tuin van haar vader' voor de eerste keer 'de stem van God'. Als 18-jarige, in 1429, hees zij zich op aanwijzingen van de aartsengel Michael en de heiligen Margaretha en Catharina in een harnas, steeg te paard en begaf zich, nagewuifd door haar familie en dorpsgenoten naar het kasteel van Chinon, waar zich de ietwat dociele dauphin (kroonprins) van Frankrijk bevond. Een Frankrijk, dat goeddeels in handen was van de Engelsen!

Primaire opdracht aan Jeanne was, ervoor te zorgen dat de dauphin zich in het traditionele Reims tot Charles VII, koning van Frankrijk zou laten kronen. Dat is haar gelukt, waarna haar kansen snel keerden en ze in 1430 in Compiegne gevangen werd genomen.

Het lijkt wel een sprookje en misschien is het wel een legende, zoals 'randverhalen' over heiligen worden genoemd: Toen Jehanne de ridderzaal van Chinon betrad, had Charles zich als hoveling verkleed en een vazal zich laten uitdossen als de kroonprins. Het herderinnetje uit de provincie, liep echter zonder aarzelen op de dauphin af.

Niet legendarisch is het meeste van wat er verder allemaal gebeurde, wat de drijfveren van 'de maagd' ook kunnen zijn geweest, vormen van hysterie als mogelijkheid niet uitgezonderd.

Er zijn immers nauwelijks episodes in de Franse (lees gerust Europese) geschiedenis, die zo nauwkeurig op schrift zijn gesteld. Allereerst is er natuurlijk het protocol van het proces tegen Jeanne, na haar uitlevering aan de Engelsen door de Bourgondiërs, in 1431. Dat liep uit op haar veroordeling. Nog geen dertig jaar later zou haar rehabilitatieproces volgen. Jeanne zou uiteindelijk van ´heks op de brandstapel in Rouen´ worden verheven tot ´heilige Maagd van Orleans´. De verovering van die stad was haar grote wapenfeit geweest.

De gerechtsnotulen zijn natuurlijk een onuitputtelijke bron voor historici, interpretatoren en kunstenaars. Er zijn bibliotheken volgeschreven over deze bizarre geschiedenis, ettelijke films gemaakt, waaronder enkele kunstwerken.

Honegger maakte een aangrijpend oratorium Jeanne d´Arc au bucher / op de brandstapel.

In tegenstelling tot bij voorbeeld Lourdes, waar een ander herderinnetje verschijningen kreeg, of Lisieux, waar de verering van de heilige non Theresia tot een al even groteske bedevaartsonderneming heeft geleid, is Domremy klein gebleven. Sterker nog, er is bijna niets veranderd, ook niet in het landschap eromheen. Een landschap, gekenmerkt door een meanderende Maas (La Meuse) nog in beekstadium. 'n Enkele slimmerik heeft zijn souvenirhandeltje het air van een particulier museum gegeven (Entrée gratuit!). Maar het geboortehuis is goed geconserveerd en gevrijwaard van overbodige attributen, de bedriegelijk echt lijkende kunstroos (met dauwdruppels!) op de hoek van de schouw in de geboortekamer daargelaten.

In het opnieuw in restauratie verkerende dorpskerkje laat men de vont zien, waarboven de kleine Jeanne zou zijn gedoopt. Ontroerend sober allemaal.

Achter la maison natale gebruikt een voorlichtingscentrum Jehanne's signatuur (zie de kop van dit verhaal) als logo. Het presenteert een tentoonstelling over Jeanne en haar tijd en diverse klankbeelden.

Fransen doen niet onder voor de Engelsen in het maken van eigentijds theater. Van dat middel is gebruik gemaakt, om de geest van Jeanne te duiden, waarbij haar inzet voor een vredige samenleving in de late middeleeuwen wordt verbonden met de hunkering naar rust in onze dagen.

De Lotheringse grond is schuldig. Denk eens aan Verdun, waarvan de omgeving van bloed is doordrenkt. Nadat kleuters in een aparte ruimte van opa de vraag beantwoord hebben gekregen 'Wie was Jeanne d'Arc?' zien we een intrigerende audiovisuele presentatie, waarin het Vogezenlandschap en het Maasdal een hoofdrol vervullen en waarin acteurs op strakke en sobere manier een dialoog uitvoeren, gebaseerd op de bijna 600 jaar oude processtukken.

Als decor gebruikt men een oude vesting (Verdun?), waaruit telkens een nieuwe aanklager, ondervrager of getuige naar voren komt.

Het is bekend, dat de antwoorden van de beklaagde van een verpletterende eenvoud en logica waren.

Essentieel voor de procesvoering was ook dat hier een stel in meer dan een opzicht gefrustreerde mannen tegenover een als door God of wie dan ook geëmancipeerde vrouw stonden. Een vrouw, die niet alleen mannenkleren droeg, maar zelfs een harnas!

Jeanne d'Arc, litho door Michael Parkes. www.theworldofmichaelparkes.com

Men kan zich voorstellen, dat in de beoordeling achteraf, de klankverwantschap van de naam van de inquisiteur Cauchon, bisschop van Beauvais, met het Franse woord voor varken (cochon) driftig werd uitgebuit.

Aan dit soort goedkope middelen maakt het klankbeeld in Domremy zich niet schuldig. Veel meer spreken daar de cynisch, om niet te zeggen sarcastisch glimlachende actrices.

In deze interpretations op een plek, waar je pelgrims, de rozenkrans biddend, de weg van de basiliek in de heuvels naar het dorp in het dal ziet afleggen, passen kennelijk minder de referenties aan de vele seksuele toespelingen die op de figuur Jehanne zijn gemaakt. Ook nog in onze tijd, zie de overigens fraaie litho van Michael Parkes, die trouwens even goed de titel Lady Godiva zou kunnen hebben.
Hield het krijgsmakkerschap van Gilles de Rais op de slagvelden méér in? Diezelfde De Rais heeft zich na zijn militaire loopbaan ontwikkeld tot een lust- en kindermoordenaar, 'n soort blauwbaard in een griezelkasteel. Ik kan me voorstellen dat niet iedereen behoefte heeft de eerdere relatie met Jehanne te benadrukken, van welke aard die dan ook geweest mag zijn. Zelfs in de meer afstandelijke tentoonstelling 'Jeanne en haar tijd' kom je De Rais, die toch Maarschalk van Frankrijk was, niet tegen.

Nee, ik gaf het al eerder aan, Domremy houdt zich keurig in.

Deze reportage is ook verschenen als podcast van BestWest.

Het geluidsbestand rechtstreeks ophalen.

Links

De Nederlandse versie van de open encyclopedie Wikipedia bevat al een goede samenvatting van leven en werken van Jeanne d'Arc.

Ook aardig: http://www.marypages.com/jeanne.htm maar nogal apocrief, inclusief het bijna Alexandre Dumas-achtige verhaal over een Gilles de Rais, de latere kinder-lustmoordenaar, die via het dobbelspel in een soldatencafé de toegang tot de cel van Jeanne zou hebben gewonnen.

Franstalig: http://www.1000questions.net/fr/jeanne/

En verder: Google...