hhBest – Sinds 1996

Standbeeld van Garibaldi in Genua, met rode doek. Rechts zijn graf op Caprera, naast de door hemzelf gebouwde windmolen.

Sante Brun

aribaldi, Garibaldi / Wie was dat ook alweer? / Was het een minister? / Of was het een profeet? / Misschien wel een zigeuner, / misschien wel een atleet!
Voor zover mij bekend is dit boek niet vertaald in het Nederlands. Wel in het Engels, helaas peperduur.
Hans Teeuwen had destijds, in zijn voorstelling ‘Met een Breierdeck’ – volgend jaar alweer 25 jaar oud! – geen antwoord op die vraag, maar ik weet intussen dat het geen van genoemde beroepen was, omdat ik net een recente biografie van Giuseppe Garibaldi heb gelezen, tegengekomen in de nalatenschap van mijn zuster Lidia, geschreven in 2001, door Alfonso Scirocco, volgens de flaptekst hoogleraar op het gebied van Il Risorgimento aan de universiteit van Napels, dus dat is het juiste adres. En Risorgimento is een woord dat uitsluitend gebruikt wordt in verband met het proces van eenwording van Italië, ruwweg de periode tussen 1840 en 1880.

Op zich ook een opmerkelijke onderneming, want over Garibaldi zijn talloze biografieën en andere stukken geschreven, Scirocco noemt in dit werk een aantal van zestienduizend, waarvan er alleen al honderden verschenen bij de honderdste sterfdag van Garibaldi, 2 juni 1982.

2 Juni is tegenwoordig ‘de Dag van de Republiek’ in Italië, met een trotse parade op de Via dei Fori Imperiali in Rome, afgesloten met het voorbijvliegen van het stuntteam Frecce Tricolori, dat die drie kleuren van de Italiaanse vlag over de hele stad Rome schrijft, waarna de president van de Republiek in een prachtige Lancia Flaminia uit 1961 vertrekt naar het feestje van de Republiek.

Verschrikkelijk Italiaans

Ik vermeld dit (en vergeet nog even de fanfare van de Bersaglieri die zojuist, in gestrekte looppas, dat eeuwige deuntje hebben geblazen) omdat het allemaal zo verschrikkelijk Italiaans is, net zo verschrikkelijk Italiaans als Giuseppe Garibaldi.

Maar deze 2 juni was de dag van het referendum in 1946, waarin de Italianen massaal tegen de monarchie en vóór de republiek stemden, en dus niet de viering van de sterfdag van Garibaldi.

Hij was een eenvoudige zeevaarder, maar ook een revolutionair, militair tacticus, democraat en zelfbenoemd wereldburger; hij had grootse ideeën voor zijn vaderland: het zou een eenheid moeten worden, één land en niet zoals tijdens het Wener Congres was besloten een land dat bestond uit enkele grote onafhankelijke staten en een paar kleine hertogdommen. In het Noordwesten werd het grondgebied bedreigd door Frankrijk – Garibaldi’s geboorteplaats (1807) Nice verwisselde tijdens zijn leven enkele malen van nationaliteit. In het Noorden en Noord-Oosten waren Lombardije en Veneto gewoon onderdeel van Oostenrijk-Hongarije, Sicilië en Zuid-Italië waren feitelijk Spaans, met als hoofdstad Napels en daartussenin lag als een groot onbeweeglijk blok de Kerkelijke Staat. Garibaldi had kennisgemaakt met de doctrine van Giuseppe Mazzini, die wilde streven naar een één Italië, en wel een republiek.

Soort roverhoofdman

In 1834 nam Garibaldi deel aan een poging tot een mazziniaanse opstand in Genua, waarvoor hij bij verstek ter dood werd veroordeeld en dus moest hij vluchten. Hij kwam terecht in Zuid-Amerika waar hij zich bemoeide met de moeizame strijd in de grensgebieden van Argentinië, Uruguay en Brazilië. Daar ontwikkelde hij originele manieren van oorlogvoeren, die later werden samengevat onder de naam ‘guerrilla’, Spaans voor ‘kleine oorlog’. Feitelijk gaf hij, als een soort roverhoofdman of krijgsheer, leiding gevend aan kleine groepen vastbesloten volgelingen, waarbij zijn oogmerk steeds was: bevrijding. Hij specialiseerde zich in het gebruik van schepen met weinig diepgang en van het nachtelijk duister. Ook een specialiteit: uitsluitend vechten in een hem en zijn doelen welgezinde omgeving.

Veertien jaar later waagt hij zich terug in Italië, te midden van de revolutionaire sfeer die rond 1848 in grote delen van Europa heerste.

Hij komt met zijn legertje terecht in de strijd om Rome, maar de conservatieven aldaar, geholpen door een Franse legermacht, weten Garibaldi te verdrijven. Slechts door een wilde vlucht door Noord-Italië naar Nice kon Garibaldi – in het boek van Scirocco afwisselend ‘Il Generale’ en zelfs ‘l’Eroe’, de held, genoemd – het vege lijf redden.

Volgen tien of elf jaren van betrekkelijke rust, waarin Garibaldi onder meer naar Amerika gaat en naar Engeland. Later koopt hij een deel van het eiland Caprera, ten Noorden van Sardinië, waar hij begraven zal worden.

Dictator

Als in 1859 de tweede onafhankelijkheidsoorlog (onafhankelijkheid van de Spanjaarden, de Fransen, de Oostenrijkers en, last but not least, de paus) uitbreekt, krijgt Garibaldi een idee dat zijn verdere leven zou kenmerken. Zonder met iemand te overleggen en tegen de zin van koning Vittorio Emmanuele van Sardinië en Piemonte (die zeker tegen zou zijn geweest uit angst de Oostenrijkers te provoceren) verzamelt hij in Genua ongeveer duizend man (I Mille) om zich heen, en vertrekt, min of meer onopgemerkt, zogenaamd naar Toscane, maar feitelijk naar Sicilië, waar hij, toegejuicht door de bevolking van het eiland die zich ook vrijwillig meldt om hem te helpen, in Marsala aan land gaat en korte tijd later Palermo verovert, ook weer door uiterst geheime, zeer slimme tactiek en nachtelijke manoeuvres, zij het dan ook met grote verliezen. Garibaldi benoemt zichzelf tot dictator, steekt over naar het vasteland en in korte tijd stoot hij de Spaanse koning van de troon en overhandigt hij in Napels het koninkrijk der Twee Siciliën aan Vittorio Emmanuele.

Garibaldi heeft dan ook al een poosje geleden besloten dat hij in de gegeven omstandigheden monarchist moet zijn – hij blijft vooral antiklerikaal, en daarmee benadrukt hij eens te meer hoe Italiaans hij is – in Italië is iedereen katholiek, maar van priesters moeten velen nog altijd niks hebben.

Kerkelijke Staat

Intussen ligt daar nog steeds de Kerkelijke Staat, als een steen op de maag. Als Garibaldi met tweeduizend man op weg gaat om Rome te veroveren loopt hij bij de bergen van Aspromonte, Calabrië in de val van het leger van Vittorio Emmanuele, die intussen genoeg heeft van het eigenzinnige optreden van Garibaldi – mede ook doordat de bevolking van Zuid-Italië niet zo eensgezind op zijn hand is. Hij raakt gewond en wordt gevangen genomen. Bij de werkelijke vereniging van Italië door de verovering van de Kerkelijke Staat is Garibaldi feitelijk afwezig.

Intussen is in Europa, Amerika en de rest van de wereld een enorme verering en populariteit van l‘Eroe op gang gekomen, waarbij veel journalisten zich op sleeptouw laten nemen door de roem van de grote, zwijgzame en als hij wat zegt koppige man, en fantaseren er lustig op los – fake news is van alle tijden.

Garibaldi, die inmiddels alweer het armoedige boerenbedrijfje op zijn eiland overeind probeert te houden, wordt geteisterd door de gevolgen van zijn verwonding en door zijn reumatische artritis, die hem feitelijk tot een aan bed en rolstoel gekluisterde invalide maakt. Hetgeen hem niet verhindert om nog een flink aantal kinderen bij meerdere vrouwen op de wereld te zetten.

Hij neemt ook nog wel met weinig succes deel aan oorlogen, daadwerkelijk of als adviseur, bijvoorbeeld aan de Frans-Pruisische van Siebzig-Einundsiebzig.

Crematiewens genegeerd

Zijn roem flakkert weer op bij zijn overlijden op Caprera, op 2 juni 1882 (maar de dag van de Republiek op diezelfde dag stamt uit 1946). Hij wilde gecremeerd worden, had verordonneerd dat dat moest gebeuren op een brandstapel bij zijn huis, hij specificeerde zelfs de geurige daarvoor te gebruiken houtsoorten, maar het mocht niet van de vigerende autoriteiten: hij werd er gewoon begraven. Veel Italianen gaan er nog altijd een kijkje nemen.

Maar wie was Garibaldi nu? Zijn duizend vrijwilligers droegen, net als hijzelf, rode hemden. Hij was inderdaad een dictator, was daarna zelfs parlementslid maar toen hij zijn zin niet kreeg trad hij af. Hij was een soldaat, geloofde heilig in de natiestaat, het vaderland, de monarchie, hij was een patriot, al vond hij zich ook revolutionair. Wij hebben intussen achtereenvolgens de zwart- en de bruinhemden gehad en kortelings de gele hesjes (ja ja, vergelijken is gemakkelijk) ik denk dat een Einzelgänger als Garibaldi en zijn ideeën tegenwoordig niet meer op veel sympathie zouden kunnen rekenen, of althans niet buiten bepaalde, min of meer rechtse kringen.

Intussen staat op een plein in Genua zijn standbeeld uit 1893 – gehuld in een rode doek, die doet denken aan zijn rode hemd. Ook voor zoiets moet je in Italië zijn.

Minister is hij nooit geweest. En profeet? Ach.

Voorpagina hhBest