hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

oeval bestaat niet’, zegt de inmiddels zeer gelovige Hans Sievez ergens in de filmversie van Knielen op een bed violen naar de roman van Jan Siebelink. Hij bedoelt: alles dat gebeurt is onderdeel van gods plan, alles heeft een bedoeling.

Ik zag de film gisteravond op de onvolprezen tv-zender NPO2 Extra, en dat was toevallig op het moment dat ik in lichte verwarring Margje, het vervolg op ‘Knielen’ had dichtgeklapt. Margje is de weduwe van Hans Sievez, de bloemkweker uit Knielen die in alle opzichten ten onder gaat nadat hij zich had aangesloten bij een streng protestantse sekte, de Pauweanen.

En ik had moeten constateren dat ik, om iets zinnigs te schrijven over dat boek, eerst nog eens ‘Knielen’ zou moeten lezen. Dat was toevallig nog een probleem: ik heb geen fysiek exemplaar van het boek want ik las het twaalf jaar geleden op mijn toenmalige e-reader, waarvan ik de toegangscode kwijt ben, en die krijg je nooit meer terug van Adobe waardoor alles dat je als e-book ooit hebt gekocht reddeloos verloren is.

Margje behelst een terugblik van haar (en Hans Sievez’) oudste zoon Ruben, inmiddels 74 jaar oud, die op Oudjaarsavond naar de ruïne van de villa rijdt waarin een oom van hem, destijds houthandelaar, had gewoond. Een belangrijke concrete reden van het bezoek is een zaak die hem geteisterd heeft sinds hij als kind met zijn moeder een bezoek bracht aan die oom, waarbij hij in de kelder mocht spelen met de daar aangelegde miniatuurspoorweg.

Hij ontdekt daar ook een aantal oude fotoalbums, waarin hij een foto ziet – ter grootte van een postzegel – waarop hij meent zijn moeder te herkennen, in een tamelijk intieme pose met haar oom, een foto die blijkens het bijschrift gemaakt moet zijn op het tenniscomplex Roland Garros in Parijs. Als hij zijn moeder daar later naar vraagt, ontkent zij: nooit bezocht zij enig buitenland. Wat is hier gebeurd? Waarom wordt het ontkend? En vooral: waar is die foto gebleven? Hij moet hem destijds in die kelder kwijt zijn geraakt, maar de kelder van de ruïne staat onder water – dat aspect is meteen ook essentieel voor het duistere, onheilspellende einde van het boek.

Na het zien van de film is er nog iets dat niet klopt: in Margje staat beschreven hoe er een einde komt aan de relatie die Rubens vriendin Johanna, nadat hij een anonieme brief heeft gekregen waarin hem wordt gemeld dat Johanna ‘een afgelikte boterham’ zou zijn, een type vrouw dat tegenwoordig niet meer bestaat (gelukkig maar) maar dat destijds blijkbaar voldoende aanleiding was om de relatie te verbreken. Dat feit is, verrassend, vooral een klap voor Rubens vader Hans, die zeer gesteld was op zijn aanstaande schoondochter. Zo niet verliefd.

Maar in de film is de relatie met Johanna nog intact als Hans Sievez op zijn sterfbed Ruben aanbeveelt met Johanna te trouwen. En Ruben zegt toe dat te zullen doen.

Margje is vooral het relaas van de ongelukkige carrière van Ruben, die een beetje op zijn vader lijkt – hij laat zich al op de lagere school in de luren leggen door klasgenoot Goswin, een situatie die op de onderwijzersopleiding groteske vormen aanneemt door weer zo’n klasgenoot, Winfred die zelfs de hele toekomst van Ruben als leerkracht verpest. Maar het boek gaat – zie de titel – toch vooral over de behoefte van Ruben aan de liefde van zijn moeder, maar haar zwijgzaamheid over het ‘incident’ in Parijs staat dat tot het einde in de weg. Of liever gezegd: maakt de relatie ongemakkelijk.

Ik las Margje direct na Tsjaikovskistraat 40 van Pieter Waterdrinker, waardoor het erop lijkt dat Siebelink een degelijk, sterk doorleefd en schitterend gedetailleerd, maar ook wel ietwat gedateerd soort proza schrijft. Hetgeen uiteraard niet wegneemt dat het een somber, duister, soms bijna surrealistisch boek is, waarin Siebelink een dreigende sfeer oproept, mede omdat Ruben op zijn  74^ste niet geheel vast op zijn benen staat door een niet nader genoemde aandoening. En door het definitief uitblijven van zijn broer Thomas, met wie Ruben had afgesproken in de vervallen villa aan de rivier – Thomas die zijn frustraties uitleeft in een razende productie van honderden schilderijen.

Tussen die bedrijven door kwam ik op het goede idee om toch eindelijk eens kennis te nemen van Meneer Vissers Hellevaart van Simon Vestdijk; als je het nu over gedateerd proza hebt… en dat boek stamt nog wel ‘pas’ uit 1934. Ik zou me kunnen voorstellen dat het voor iemand die geboren is na het jaar 2000 hier en daar bijna net zo duister is als het Nederlands van Multatuli. Hetgeen overigens niet wegneemt dat dit boek je meteen bij de keel grijpt door de uiterst nauwkeurige beschrijving van het monsterlijke karakter van een volstrekt verachtelijk individu als Meneer Visser.

Maar daarover later wellicht meer.

Voorpagina hhBest