hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

erst maar eens een correctie: in zijn boek Tyll schrijft de Duitse auteur Daniel Kehlmann dat de afgezette koning van Bohemen, voormalig keurvorst van de Palts Friedrich V, en zijn echtgenote de Engelse prinses Elizabeth woonden vanaf 1620 in een villa ‘bij Den Haag’. Dat huis, dat Elizabeth maar behelpen vond, staat niet ‘bij Den Haag’ maar wel degelijk in Den Haag, namelijk aan de Kneuterdijk, een fraai zeventiende-eeuws pand waar Johan van Oldenbarnevelt had gewoond en waar de Raad van State tegenwoordig kantoor houdt. (En hun oudste zoon verdronk niet in ‘een rivier’, maar in de toen nog niet drooggemalen Haarlemmermeer.)

Doet er niet zo erg toe, want Kehlmanns boek is een roman, die nauwelijks een ‘historische roman’ zou mogen heten omdat de schrijver de naamgever van het boek, de Duitse versie van Tijl Uilenspiegel, gemakshalve een paar honderd jaar opschuift in de geschiedenis. Hoe dan ook, ik heb er zeer van genoten. Kehlmann is weer zo’n parel van de moderne Duitse literatuur waarvan ik er hier al meer heb mogen noemen, de laatste tijd.

Voor zover bekend is de Duitse Tyll Ulenspiegel (voor zover hij bestaan heeft) al in 1350 overleden, terwijl de Dertigjarige Oorlog, de tijd waarvan het boek verhaalt, zich afspeelde tussen 1618 en 1648. Behalve de genoemde familie komen ook andere historische figuren in het boek voor, zoals de legendarische jezuïet Athanasius Kircher die zijn opzienbarende wetenschappelijke resultaten uit de duim gezogen heeft, de sprekende ezel Origenes en de latere doge van Venetië, Alvise Contarini – ik doe maar een greep.

Het is een meeslepend boek, vaak met een licht ironische toon. Het begint met de herkomst van Tyll als zoon van een wat eigenaardige molenaar Claus in een primitief en armelijk Duits dorp, die zich in zijn naïveteit en door zijn ‘aparte’ interesses voor bijzondere kruiden, spreuken en dergelijke, wegens hekserij in de val laat lokken en daarom wordt opgehangen (Kircher speelt daar een gemene rol in). Waarna Tyll, toch al een bijzondere jongen, de wereld in trekt en de kost verdient met koorddansen, jongleren en mensen voor de gek houden. En misschien nog belangrijker: door de mensen een spiegel voor te houden.

Op die manier komt hij in aanraking met adellijke personen, die destijds graag een ‘nar’ aan hun hof verbonden, een rol die geknipt was voor Tyll, die geen blad voor de mond placht te nemen. In toenemende mate is Tyll in het boek een nuchtere toeschouwer bij de volledig uit de hand gelopen en volstrekt zinloze oorlog die in Duitsland woedde en de belachelijke hofetiquette die onder alle omstandigheden werd gehandhaafd.

Vooral de scènes waarin Tyll Friedrich begeleidt op zijn vergeefse reis naar Heidelberg zijn prachtig en het circus waarin Tyll en zijn vriendin Nele optreden doet sterk denken aan de hippietijd van de jaren zeventig van de vorige eeuw. Hij lijkt soms een soort Herman Brood – prettig gestoord, zoals men vijftig jaar geleden placht te zeggen.

Hij is het ook die Elizabeth, sinds lang een berooide weduwe, uiteindelijk brengt tot het verstandige besluit om gewoon weer naar Engeland te gaan, de enige plaats waarvan ze vermoedt dat die haar nog haar waardigheid kan teruggeven. In plaats van de onwaardige strijd voort te zetten – in haar mottige bontmantel – om de troon van Bohemen of, indien dat niet lukt, dan die van de keurvorst van de Palts terug te krijgen voor haar zoon.

Tyll is onlangs ook in het Nederlands verschenen.

Ik wil hier weer eens de lof zingen van de wijze van uitgeven van dit boek door Rowohlt Verlag. Een fraai boek met een perfecte bladspiegel, een boek dat prettig in de hand ligt, prima ruikt, zeer mooi klassiek gesneden is, met leeslint.

Voorpagina hhBest

2 Reacties op “Vijf sterren voor Daniel Kehlmann’s Tyll”