hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

egin april 1917 besloot de Amerikaanse president Woodrow Wilson dat de Verenigde Staten – sinds de hervatting, in maart, door het Duitse keizerrijk van de totale duikbootoorlog de facto al in oorlog met de Europese Centrale Mogendheden – Duitsland formeel de oorlog te verklaren, de dienstplicht in te voeren en geld uit te trekken voor het zenden van een legermacht die Frankrijk en Engeland aan de overwinning in de Eerste Wereldoorlog zou helpen.

Hij deed dat op grond van een aantal veronderstellingen die voor een deel volkomen de plank missloegen. Zo had in de VS de mening postgevat dat de ‘revolutie’ van begin maart in Petrograd van Rusland een democratische staat had gemaakt of zou maken. Dat die democratische staat de strijd aan het Oostelijk front met hernieuwde kracht zou voortzetten en dat door inmenging van de VS niet alleen Duitsland en Oostenrijk verslagen zouden worden en maar vooral dat daardoor de strijd zich niet, via het Caraïbisch gebied, naar het grondgebied van de Verenigde Staten zou uitbreiden.

Amerika was toen een land dat zich vooral afzijdig had gehouden en de oorlog alleen had gezien als een belangrijke steun voor de Amerikaanse economie. De VS waren een land zonder noemenswaardig leger en een sterke beweging die tegen inmenging in de strijd in Europa gekant was, onder andere van de beweging voor vrouwenkiesrecht. Ook woedde in de VS nog altijd de strijd om de achturenwerkdag en was er sprake van grote onrust door de strikte rassenscheiding tussen blank en zwart. Dat waren problemen genoeg, een oorlog aan de andere kant van de oceaan zou wel eens iets te veel kunnen blijken te zijn. Het besluit van Wilson om in te grijpen in Europa, hoezeer ook gebaseerd op een aantal foute aannamen, legde – onbedoeld en onvoorzien – de basis voor het militair, economisch en cultureel oppermachtige Amerika zoals wij dat sinds jaar en dag kennen.

De geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog is natuurlijk in talloze boeken nauwkeurig beschreven. Met name de boeken van de Amerikaanse historica Barbara Tuchman hebben op mij in ieder geval een diepe indruk gemaakt.

‘Nieuwe inzichten’

Toch heeft het vorig jaar uitgekomen boek van Will Englund, March 1917, mij vele nieuwe inzichten verschaft, met name over het Amerikaanse politieke klimaat en systeem. Van de vele ‘jaartalboeken’ van de laatste jaren is dit het boek dat zich daadwerkelijk beperkt tot de maand maart van het jaar 1917.

Hoe dan ook: Rusland sloot een wapenstilstand met de Duitsers en de bolsjewistische revolutie maakte een einde aan wat gemakshalve ‘democratie’ was genoemd en van een bondgenoot werd het voormalige tsarenrijk een te wantrouwen mogendheid. Zonder Amerikaans ingrijpen zouden Frankrijk en Engeland wellicht volledig onder de voet zijn gelopen door het Duitse keizerrijk.

Het originele van het boek van Englund is dat het voor zijn gegevens steunt op belangrijke openbare archieven maar vooral op de memoires van diverse betrokkenen, onder wie journalisten en diplomaten die lang in Rusland verbleven, en op de krantenberichten uit die tijd.

Golfer

Daaruit komt een president naar voren die had beloofd dat Amerika zich overal buiten zou houden, maar door de (deels dus vermeende) feiten gedwongen werd zijn mening te herzien. Hij deed dat door gezellige kaartjes te leggen, veel in huiselijke kring te verkeren en vooral: veel te golfen – waar kennen we dat ook weer van?

Wilson verklaarde uiteindelijk de oorlog. Zijn verwachting (en die van vele anderen die een rol speelden) dat de wereld er democratisch van zou worden kwam niet uit, ex-president Roosevelt moest al snel toegeven dat het Duitse militarisme er niet door werd vernietigd. H.L. Mencken zag zijn voorspelling dat de oorlog nog minstens tien jaar zou duren onderuit gehaald, Leon Trotsky vergiste zich toen hij dacht dat de Russische revolutie gevolgd zou worden door de wereldrevolutie, anderen die dachten dat een Amerikaans leger het verschil niet zou kunnen maken en dat de duikbootoorlog niet gewonnen zou kunnen worden, kwamen bedrogen uit – net als een van de in het boek geciteerde mensen, een in Rusland wonende Amerikaanse, die meende dat achter de Russische revolutie Duitse agenten zaten.

Ironie

Het boek is geschreven in een stijl die veel lijkt op die van de bekende Amerikaanse radioverslaggevers uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw: bravado is het woord dat bij mij opkomt. Englund legt zijn nadruk volledig op letterlijke citaten van de bovengenoemde hoofdpersonen die hij ten tonele voert, waardoor het boek buitengewoon boeiend wordt, ook al omdat hij niet verzuimt een dosis humor en ironie toe te voegen.

De omslag van het boek is een beetje een misser: Je ziet er portretten van Wilson en tsaar Nicolaas II. Het boek gaat feitelijk toch bijna uitsluitend over Wilson en de tsaar wordt inderdaad enkele malen genoemd, met name als degene die zich gemakkelijk laat afzetten en zich daarna terugtrekt op een comfortabel buitengoed.

Aan de rand van oorlog en revolutie is de ‘boventitel’ van het boek, en dat is meteen een goede samenvatting. Samen met de titel, March 1917, natuurlijk.

Voorpagina hhBest