hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

n het impressum van het boek staat het al: ‘Dit boek is fictie. Hoewel de schrijver gebeurtenissen en plaatsen uit zijn eigen leven heeft gebruikt voor inspiratie, zijn namen,  romanfiguren en gebeurtenissen het product van de verbeelding van de schrijver. Elke gelijkenis met bestaande personen, levend of dood, is volkomen toevallig.’

Dat moet je dan natuurlijk voor waarheid aannemen, hoewel het je in dit geval wel heel erg moeilijk wordt gemaakt het naar de letter te geloven, als je het nieuwste boek leest van Paul Theroux, Mother Land, een titel die misschien het beste vertaald kan worden met ‘Onder moeders vleugels’.

Want het zou mij niet verwonderen wanneer bijvoorbeeld de leden van het gezin waarin Paul Theroux werd geboren deze bewering zonder meer voor kennisgeving aannemen.

Ik probeer eerst het verhaal samen te vatten.

De schrijver Jay Justus blijft na het overlijden van zijn vader een beetje hangen in de omgeving waar hij werd geboren. Hij komt daar uiteindelijk tot de conclusie dat zijn leven als rondtrekkend schrijver van boeken over wat hij onderweg allemaal ervaart een soort vlucht is geweest uit de benauwende omgeving van zijn familie, die hem min of meer verstoten heeft.

Die familie bestaat na zijn vaders dood uit moeder, die op dat moment een geheel nieuwe positie inneemt die door de schrijver wordt omschreven als die van dictator, of van keizerin, die volstrekt virtuoos de techniek van ‘verdeel en heers’ beheerst – en dat heeft dan betrekking op haar zeven kinderen (en een doodgeboren kind genaamd Angela) die wisselende kongsi’s vormen, maar vooral elkaar nauwelijks het licht in de ogen gunnen.

En die voor een deel wel heil zien in het likken van moeders hielen, vooral omdat ze, vaak met succes, verwachten dat dat financieel gunstig voor hen zal uitpakken: moeder deelt aan haar op het eerste gezicht loyale dochters gul haar geld uit; anderen worden daarbij buitengesloten, zoals Jay zelf – zijn moeder laat geen gelegenheid voorbijgaan om hem in te peperen dat ze zijn schrijverschap maar niks vindt en dat ze nog nooit een boek van hem gelezen heeft, met name omdat ze gehoord heeft dat ze pornografisch van inhoud zouden zijn. Intussen komt de schrijver ter ore dat zijn zussen hun gesigneerde exemplaren voor grof geld verkocht hebben.

Hier moet worden vermeld dat Theroux inderdaad is opgegroeid in een gezin met zeven kinderen (en het achtste doodgeboren kind.) En dat zijn gesigneerde boeken het aardig doen in antiquariaten.

Bijstand

Daar staat tegenover dat, in het kader van het verhaal, de schrijver min of meer aan de bedelstaf is, in een huurhuis woont en van de bijstand leeft (ondanks de miljoenen boeken die hij heeft verkocht), Hij woont er ook, nogal mistroostig, alleen, hetgeen hij hoopt te doorbreken door contact met vrouwen te zoeken, maar daarin speelt zijn moeder steeds de rol van onoverkomelijk obstakel.

Die onprettige financiële situatie is mede een gevolg van het feit dat zijn broer Floyd, die literatuur doceert aan een universiteit, een vernietigende recensie schrijft van een zojuist uitgekomen boek van de hand van Jay – en toch is dat de broer met wie Jay nog het beste overweg kan. Samen met hem breekt hij ook in bij zijn moeder om haar ‘boekhouding’ na te kijken en daar te ontdekken dat Moeder het huis al weggegeven heeft aan een dochter en haar ook duizenden dollars heeft geschonken, net als de andere dochter. Plus een stuk land aan een zoon.

In de periode van een jaar of vijftien die hij doorbrengt in Mother Land gaat Jay nog éénmaal op reis, namelijk naar de staat Chiapas in Mexico, waar hij in de verleiding komt in te trekken bij een gezin met een aantrekkelijke dochter – van zijn uitkering kan het hele stel prima rondkomen. Maar na een week krijgt hij een telefoontje: ‘Kom onmiddellijk naar huis, het gaat niet goed met Moeder.’

Die leeft daarna nog een aantal jaren want ze wordt uiteindelijk 104 jaar – maar Jay kan het niet over zijn hart verkrijgen om niet onmiddellijk na die oproep naar huis te gaan.

In de jaren die volgen raakt hij steeds meer vervreemd van zijn familie die hij ook in steeds onvriendelijker bewoordingen beschrijft (het is wederzijds), en verandert zijn houding ten opzichte van zijn moeder steeds verder, hij gaat haar ondanks alles bewonderen, bezoekt haar het vaakst van alle kinderen, poetst dan het huis grondig, nagestaard door Moeder, die hem niet vertrouwt.

Intussen werkt de schrijver aan een boek waarin de hoofdpersoon zich, in een plaats in Mexico, het lot van een gezin aantrekt, en als ‘beloning’ voor de zekerheid in een hutje wordt opgesloten, zodat de geldstroom ongestoord kan doorvloeien – en dat is weer een verhaal dat Theroux echt geschreven heeft: het heet The Lower River en speelt zich af in Malawi in Afrika. Dit om nog eens te benadrukken hoezeer fictie en werkelijkheid met elkaar verweven zijn in Theroux’ boeken.

Mother Land is op het eerste gezicht ‘n eenvoudig, maar ingenieus verhaal en ik denk dat het veel meer dan het impressum voorspiegelt werkelijk plaatsgevonden hebbende gebeurtenissen beschrijft.

(Theroux heeft dat al vaker gedaan, zoals met het boek Sir Vidia’s Shadow, waarin hij de teloorgang beschrijft van zijn vriendschap met de schrijver V.S. Naipaul – daarin krijgt Naipaul er ongenadig van langs nadat hij de vriendschap met Theroux opzegt. NB: Naipaul krijgt kort daarvoor de Nobelprijs voor Literatuur; in Sir Vidia’s Shadow laat Theroux doorschemeren dat hij vond dat die prijs eigenlijk hem toekwam. Als je vriend wilt blijven met je vrienden en familieleden, dan moet je geen schrijver worden, schrijft hij dan ook ergens.

Het weer schitterend, soms wrang, vaak ironisch en sarcastisch, maar vooral vol scherpe observaties geschreven verhaal van Mother Land voert intussen onherstelbaar naar de catastrofe, wanneer Moeder, intussen door de kinderen gedwongen naar een bejaardenhuis te verkassen, daar een verpleegkundige treft die, heel toevallig, zo heet als haar doodgeboren kind, Angela. Jay vindt haar aantrekkelijk en maakt avances, en dat bevalt zijn familie niet – achter zijn rug om regelt een van zijn broers dat Angela ontslagen wordt.

Belangrijk detail voor wat betreft het grensgebied tussen fictie en werkelijkheid: Angela is een Mexicaanse die afkomstig is uit een plaats in de Mexicaanse staat Chiapas, genaamd Villaflores. En de laatste zin van het boek is de datering van de voltooiing van het werk: Villaflores, Chiapas, 2015.

In de laatste alinea van het boek breekt de zon door na een ellendige winter op Cape Cod, Massachusetts, en leidt Moeders dood tot herstel van de relatie met Angela.

Maar dat is natuurlijk echt fictie. Want Theroux, inmiddels 76 jaar, woont behalve op Cape Cod in Massachusetts vooral op Hawaii met zijn echtgenote Sheila Donnelly en verkoopt daar de echte Hawaiiaanse honing van zijn eigen bijen.

En arm is hij allesbehalve.