hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

e nieuwe roman,  Here I Am van Jonathan Safran Foer is 571 pagina’s dik en slingert je voortdurend van de ene stemming naar de andere. Ik betrapte me herhaaldelijk op de gedachte: moet het zo uitvoerig, dat kan toch korter? En zelfs: waar gaat dit eigenlijk over, of is het gewoon een (soms tamelijk losse) verzameling aantekeningen die uiteindelijk hun plaats zullen vinden in drie of vier voortreffelijke romans van een groot schrijver? Nou goed, dat laatste, een voortreffelijke roman, is het ongetwijfeld geworden, moet je constateren als je het uit hebt. Geen boek dat je leest voor de lol, zelfs niet in de eerste plaats als een boek voor een liefhebber van grote literatuur. In dit boek wil Safran Foer niets anders dan de lezer keihard raken op een gevoelige plaats, het gezicht, de maag, de scheenbenen, zoek maar iets uit.

Ik probeer samen te vatten.

Jacob Bloch is getrouwd met Julia, samen hebben ze drie kinderen, San, Max en Benjy. Ze zijn typische Amerikaanse Joden: ze kennen de tradities van hun religie, hebben die ook niet verworpen, maar kijken er toch als een soort buitenstanders tegenaan – anders dan bijvoorbeeld de vader en grootvader van Jacob, die de verschrikkingen van de concentratiekampen hebben meegemaakt en orthodox religieus en in hoge mate belligerent zijn.

Julia is architect maar heeft nog nooit iets gebouwd, Jacob is tekstschrijver voor tv-series, al jaren zonder veel succes.

Het huwelijk van Jacob en Julia is bepaald niet traditioneel, uiteindelijk komen ze tot de conclusie (niet allebei even sterk) dat ze wellicht toch meer van de kinderen houden dan van elkaar; en als dan een geheime mobiele telefoon wordt gevonden waarop Jacob (naar blijkt: korte tijd) een Whatsapp-relatie heeft onderhouden met een andere vrouw – waarbij vooral opzienbarende schunnigheden worden uitgewisseld – begint een proces waarvan iedereen weet: dat draait uit op echtscheiding.

De kinderen, met name de twee oudste, zijn intussen niet degenen waar hun ouders hen voor houden. Ik noem het computerspel (‘het is geen spel’) Other Life waarin een van de jongens de avatar Samantha heeft aangenomen, die nogal wereldwijs is. Een van de andere jongens is verslingerd aan porno waar opzienbarend masturberen aan te pas komt, Benjy heeft, denk ik, autistische trekjes.

Aangrijpend zijn vooral de delen van het boek waarin het uiteenvallen van het huwelijk minutieus wordt gevolgd. Maar ook de hond Argus wordt op die manier gevolgd, hij is oud en incontinent maar pas in de laatste pagina’s van het boek kan Jacob zich er toe brengen de hond te laten afmaken. Pijnlijke situaties laten eindigen in zo pijnlijk mogelijke en beschamende apotheoses, daar zijn veel mensen in het boek sterk in.

Dan komt er een neef, Tamir uit Israël over met zijn zoon Barak. Potige, harige Israëli’s, luidruchtig en nergens bang voor.

Tijdens het bezoek wordt Israël (en wijde omgeving) getroffen door een zware aardbeving, waarna de vijanden van de Joodse staat de kans schoon zien om definitief af te rekenen met Israël. Jacob voelt zich geroepen, gedwongen eigenlijk mee te gaan vechten in Israël, maar haakt op het laatste moment af – hij moet zijn nieuwe huis inrichten, langdurig hun huwelijk nabespreken met zijn ex-echtgenote en de poep van zijn incontinente hond opruimen.

En, haast ik me daaraan toe te voegen, hiermee doe ik het boek voor minimaal honderd procent tekort.

Zoals in het begin al gesuggereerd: Safran Foer schept de sfeer van het boek door het bewandelen van onwaarschijnlijke zijpaden, uit een daarvan komt zelfs de titel voort. ‘Hier ben ik, Here’, zegt Abraham als God hem roept om zijn zoon te offeren. Safran Foer gebruikt die frase om de essentie van het Jodendom te omschrijven – je moet ook dingen doen waar je eigenlijk geen zin in hebt. Dat is niet mijn definitie, maar die uit het boek.

Safran Foer laat – en nu gaat het verder over de structuur van het boek – geen stijlmiddel onbenut, tot en met de weergave van één kant van een lang telefoongesprek, de teksten van Whatsapp en SMS, en een handboek waarin antwoord wordt gegeven op vragen als ‘Hoe pleeg ik zelfmoord?’ Het boek bevat een reeks buitengewoon pijnlijke grappen. Je denkt soms aan Jonathan Franzen, aan Philip Roth. Aan Roth die ooit zei: ‘Niet het onderwerp maakt van een boek dat het Joods is. Het is Joods als het eindeloos doorlult.’ 571 pagina’s, weet u nog? Daarover gesproken: we komen te weten waarom Amerikaanse Joden (onder andere, uiteraard) naar Israël gaan? Om te zien dat er ook Joodse vuilnismannen bestaan, en Joodse daklozen.

Hele pagina’s gaan heen met dialogen vol woordspelingen; maar de echt verhalende delen lezen uiteindelijk toch het aangenaamste, wat voor pijnlijke situaties en gebeurtenissen er ook worden beschreven, in een dringende, diepsnijdende taal, ik heb zelden zoiets urgents gelezen als dit boek.

En ook nog dit: Heel vaak heb ik zelfs gedacht, die Safran Foer kent mij beter dan goed voor mij is.

Voorpagina hhBest