hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun andaag maar eens twéé boeken in plaats van een, gewoon, omdat ik ze allebei in één week gelezen heb. Ik garandeer je dat ze niets met elkaar te maken hebben.

Daar is ten eerste Mannen zonder vrouw van Haruki Murakami. Een prachtig vormgegeven paperback, een ontwerp van Vruchtvlees, het bureau dat ook Das Mag zijn bijzondere uiterlijk geeft. Een vondst is ook de onregelmatige snede van het paper, waardoor je de neiging krijgt de briefopener te pakken om het open te snijden, zoals je dat met serieuze Franse boeken doet. Niet nodig, want het papier is keurig gesneden.

De verhalen in het boek – losse stukken dus – gaan eigenlijk helemaal niet over mannen zonder vrouw, maar juist over mannen én vrouwen. Alleen zijn het geen huisje-boompje-beestje-relaties, maar vooral verhalen waarin, om der wille van vaak heel saaie seks, enorm vreemd wordt gegaan; het eerste verhaal gaat over een toneelspeler die, per auto onderweg naar een optreden, zijn tekst nog eens wil doornemen en daarom een chauffeur nodig heeft: de garagehouder stelt hem een uitstekend chaufferende vrouw voor die wel tijd heeft voor dat baantje. De twee rijden in de gele Saab cabriolet van de toneelspeler door Tokio.

Na enige tijd zwijgend naast elkaar te hebben gezeten komt toch het moment van de ontboezemingen. De chauffeuse vertelt dat ze een vriend heeft maar vaak met andere mannen naar bed gaat. Hij vertelt dat zijn overleden vrouw vreemd ging, dat hij dat pas na haar dood ontdekte.

Met flinke variaties gaan alle verhalen zo. Het titelverhaal maakt veel duidelijk van Murakami’s bedoelingen met alle verhalen vol vreemdgaan en doodgaan: het is vrijwel onmogelijk dat mensen elkaar begrijpen, laat staan echt liefhebben.

Eén verhaal wijkt nogal af van de andere. Het heet Samsa verliefd en het behelst een insect dat op zekere dag wakker wordt als mens en binnen enkele uren daarna verliefd raakt op een gebochelde slotenmaakster. Eigenlijk wordt hij verliefd op de manier waarop ze, door te kronkelen, haar bustehouder op zijn plaats schuift. En verliefd betekent in dit geval: hij krijgt er een erectie van. Verder niks – hij is alleen blij dat hij geen vis is geworden en ook geen zonnebloem.

Het verhaal deed me denken aan een in 2000 uitgekomen boekje van Alessandro Boffa, Sei una bestia, Viskovitz, waarin slakken, haaien, een kakkerlak allerlei menselijke eigenschappen hebben of ook (gedeeltelijk) in een mens veranderen – Viskovitz zelf blijkt een mierenlarve te zijn op wie door de volwassen mieren nogal wordt neergekeken. Etc.

Betwist ministaatje

Het andere boek, Moresnet, gaat over een gebiedje in noordoostelijk België, waar tussen 1814 en 1920 een driehoekig neutraal en feitelijk door Nederland, later België, en Pruisen, later Duitsland betwist staatje bestond, omdat het Congres van Wenen meer had met lekker dansen dan met duidelijke afspraken maken. Daar zijn vervolgens de Eerste en de Tweede Wereldoorlog uit voortgekomen – uit een dergelijke slordigheid van de hogere kringen zijn ook de afzichtelijke moordpartijen rond het onafhankelijk worden van India en Pakistan, voortgekomen, net als het gehannes rond Nieuw Guinea tussen Nederland en Indonesië en de oorlogen in het Midden-Oosten waar we tegenwoordig zoveel plezier aan beleven.

Over Moresnet is voldoende te lezen op internet (zoek zelf even) maar toch kan ik het boek van Philip Dröge over Moresnet aanbevelen. Het is met wat humor en ironie geschreven en benadrukt de absurditeit die ontstond toen de onderhandelaars van Nederland en Pruisen er niet uitkwamen waar de grens ten zuiden van Vaals moest lopen en dus – we kennen het verschijnsel in veelvoud van de Europese Unie – de beslissing op de lange baan schoven.

Waar ik in dit geval aan moest denken dat is dat landsgrenzen weliswaar enigszins in betekenis zijn afgenomen – behalve natuurlijk bij het rechts-conservatieve volksdeel – en dat ze, na godsdiensten, een belangrijke oorzaak van gewapende conflicten zijn geweest. Ook wel omgekeerd: na de Tweede Wereldoorlog pakte Nederland een paar Duitse gebiedjes als compensatie voor de schade, maar eigenlijk is er in Den Haag serieus gedacht aan het annexeren van half Noord-Duitsland.

Na de Eerste Wereldoorlog verdween de meer dan honderdjarige neutrale enclave Moresnet in de Belgische provincie Luik, en België wilde ook nog een groot deel van het Rijnland als compensatie voor de oorlogsschade, tot en met Koblenz. Plus, heel wonderlijk: België wilde ook Zeeuws-Vlaanderen en het zuidelijke stuk van Limburg. De Belgen waren in dat laatste geval heel genereus: Nederland moest in ruil daarvoor wel Ost-Friesland krijgen. Het ging allemaal niet door, of werd teruggedraaid. Alleen de Hedwigepolder bleef als twistappel over.

Maar voorzover bekend staat het Belgische leger, anders dan in de jaren dertig, niet meer klaar om Nederland binnen te vallen.

Het boek van Dröge over Moresnet intussen, is eenvoudig, maar prachtig uitgegeven, alleen al daardoor is het een lust om te lezen.

Met de wetenschap uit het boek ga ik dezer dagen nog eens rondrijden in Moresnet en omgeving – hiervandaan twintig minuten met de auto.