hhBest – Sinds 1996

Een beroemde foto, die in Britse bladen heeft gestaan, van de evacuatie van de Bestenaren in de tweede helft van september. Twee Schotse soldaten (pompon op baret) helpen mevrouw Van Hoof, bezorgster van een bakker en daarom ‘t Koekvrouwke genoemd. Er zijn vergeefse pogingen gedaan de identiteit van de Schotten te achterhalen. Foto collectie wijlen Toon van de Sande.

Zware strijd en veel verliezen aan flank Corridor

Op 17 september 1944 begonnen de luchtlandingen van de Amerikanen tussen Best en Son, in het kader van de operatie Market Garden, met als doel de bruggen over het Wilhelminakanaal in Son en Best (‘reserve’) veilig te stellen. Hierdoor zou de opmars van de geallieerden door de zogenaamde Corridor richting Veghel, Nijmegen en uiteindelijk Arnhem kunnen doorgaan. Het plan mislukte, de Duitse tegenstand was te groot en Best, gelegen aan de flank van die Corridor, zou nog een lijdensweg moeten gaan voordat het op 24 oktober door de Schotse Highlanders werd bevrijd.

Pas in 1994, vijftig jaar na dato, kregen de Schotten in Best, in de Koetshuistuin, hun monument, een fraaie schotse (in de zin van scheve) sculptuur, gemaakt door Charlotte Brïet. Daarvoor was de aandacht vooral uitgegaan naar de destijds 22-jarige Amerikaanse oorlogsheld Joe Mann, naar wie op het gevechtsterrein zelfs een natuurtheater werd genoemd. Ook daar staat een gedenkteken: een hoge, transparante console waarop een pelikaan die haar jong voedt met haar bloed. Vindt de bevrijdingsherdenking jaarlijks plaats in de Koetshuistuin, de herdenking op 4 mei is in het Kruispark, waar op een ‘zerk’ alle doden van Best zijn vermeld. Dit vroegste monument is samengesteld uit puin van  in 1944 vernielde gebouwen. Aan de ingang van het park, bij de Oirschotseweg, staat een zitbank met het wapen van de 101e Amerikaanse Airborne Divisie.

De luchtlandingen bij Son met Amerikaanse en Britse gevechtsvliegtuigen en gliders op zondag 17 september kwamen al gauw onder Duits vuur vanuit Best te liggen. De Amerikanen dachten dat even te kunnen uitschakelen, maar stuitten bij de brug in de rijksweg Den Bosch-Eindhoven over het Wilhelminakanaal op zes 88-mm kanonnen. Dit maakte het nodig, een bataljon langs het kanaal van Son naar Best te sturen. In Son ging het trouwens ook allerminst van een leien dakje. Toen de Amerikaanse parachutisten de kanaalbrug daar – cruciaal voor de opmars van de vanuit het zuiden naderende Britse troepen naar het noorden – op vijftig meter meter waren genaderd, bliezen de Duitsers die op.

Joe Mann

Intussen stuurde de vijand steeds meer versterkingen richting Best. In de buurt van het kanaal werd de hele nacht van 17 op 18 september geschoten. De commandant van het 502de regiment van de Airborners, kolonel Michaelis, stuurde daarom een tweede bataljon die kant op. Die aanval liep uit op een fiasco en nog diezelfde dag (maandag de achttiende) bliezen de Duitsers de Bestse kanaalbrug op. Inmiddels kon Eindhoven al zijn bevrijding vieren.

Op 19 september verkeerde het in eerste instantie ingeschakelde bataljon in een benarde positie. Er ontstond een gevecht met handgranaten. Soldaat
<- Joe Mann was toen al gewond door minstens drie kogels. Hij zat niet ver van het kanaal, samen met zijn commandant, luitenant Ed Wierzbowski en vijf andere gewonden in een loopgraaf, toen er weer een granaat werd gegooid. Joe kon die niet terugwerpen omdat zijn beide armen in een mitella zaten. Hij wierp zich ruggelings op het projectiel, dat daarna ontplofte. Daarmee redde hij zijn maten. Joe Mann, die in zijn woonplaats Spokane (staat Washington) werd begraven, kreeg postuum de hoogste Amerikaanse onderscheiding: de Medal of Honor.

Daar zijn de Schotten

De bruggen bij Best (ook de spoorbrug) waren dan wel opgeblazen, maar Schotse Highlanders hadden ontdekt dat de restanten niet meer werden verdedigd. Wadend door het water en hinkstap springend over de restanten stak een deel van een bataljon Seaforth Highlanders op 21 september bij de verkeersbrug het kanaal over en vormde aan de Bestse kant een strategisch bruggenhoofd. Amerikanen waren aan deze kant van het kanaal niet meer te bekennen. Zij waren richting Sint-Oedenrode getrokken om de Corridor te verdedigen.

Toch waren de Schotten nog lang niet van de Duitsers af. De volgende dag (vrijdag de 22e) probeerden nog meer Highlanders met een vlot het kanaal over te steken, maar dat zat ze niet glad: het vlot zonk. Om 9 uur die ochtend had de genie echter een noodbrug klaar en de Seaforths dachten op dat moment de inname van Best eventjes te klaren, aangezien verkenners hadden gemeld dat er geen vijand meer te bekennen was. Maar de Duitsers hadden zich in de huizen van de onder meer naar de buurtschap Aarle geëvacueerde Bestenaren verstopt. Bij het daarop volgende gevecht sneuvelden 33 Schotten.

Frontlinie Steenfabriek

Ongeveer in de hoek die nu gevormd wordt door de spoortunnel en de Willem de Zwijgerweg (er staan nu flats aan een straat die Leemkuilen heet) stond steenfabriek De Leeuwerik van de familie De Wert. Daarvan en van de spoorlijn hadden de Duitsers een heuse frontlinie gemaakt. Op 25 september sneuvelden er opnieuw 32 Schotten, toen geallieerde jachtbommenwerpers een raketaanval op de steenfabriek uitvoerden.

De situatie was hopeloos. Daags tevoren, een zondag, hadden de Duitsers de bij de spoorlijn gelegen klompenfabriek van Merkx omsingeld, waarin de Britten zich hadden verschanst. Het werd een bloedbad, waarvan alleen bekend is dat er onder de Schotten slechts zes overlevenden waren. Met inzet van anti-tankkanonnen lukte het hen uiteindelijk op 26 september de Duitsers uit de steenfabriek te verjagen. Dat was op de dag dat de geallieerden de verovering van Arnhem moesten opgeven en het vaststond dat Market Garden was mislukt.

De hierboven geschetste frontlinie in Best, aan de westelijke flank van de Corridor, zou een maand, dus tot eind oktober stand houden. Intussen was Best een dorp zonder inwoners.

De torenspits valt

Zo kon het op 17 oktober toch nog gebeuren dat de Duitsers, die zich intussen bij Oirschot, Boxtel en Liempde hadden genesteld, de spits van de Odulphuskerk-toren schoten. In de nacht van 23 op 24 oktober zetten de Schotten opnieuw een grote aanval in tegen de Duitsers die, naar zij dachten,  in het Bestse Broek zaten. Niet dus. Bovendien bleek ‘s morgens dat de vijand het Bestse front (spoorlijn) had opgegeven. Tot hun eigen verbazing konden de Schotten toen vaststellen dat ze Best hadden bevrijd en konden oprukken naar Midden-Brabant.

Voornaamste bron van dit artikel: Jean Coenen, Te Best Wart, de geschiedenis van Best en zijn vroegere grondgebied, 2000.

Lees ook:

Schotten waren niet zó Schots

Best telde 47 burgerslachtoffers in 1940-‘45

Succes Market Garden van meet af aan onzeker

Mooie website van gezamenlijke regionale media: Weg naar de bevrijding

6 Reacties op “Bevrijding Best was zaak van zeer lange adem”