hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

Het begint al meteen bij de titel van het Hilary Mantel’s boek: Bring up the bodies, breng de lijken maar binnen, wordt er enigszins gekscherend gezegd wanneer het proces tegen vijf van overspel met koningin Anna verdachte mannen begint: het vonnis staat immers al vast.

We zijn in het Engeland van de zestiende eeuw, waar machthebbers, hoge ambtenaren,  politici, magistraten en rechters in de huidige tijd stuk voor stuk niet alleen in aanmerking zouden komen voor ontslag, maar daarna tevens zouden moeten worden berecht wegens seriemoord, en dies ook voor langdurige psychiatrische behandeling opgesloten.

Maar toen vond iedereen het normaal, blijkbaar, dat mensen werden verdacht – via een vliesdunne verdenking – van misdaden waarvoor je tegenwoordig hoogstens in de Privé terecht zou komen, maar waarvoor je destijds aan de galg, op de brandstapel of het hakblok terecht kwam, na een proces waar men geweldig trots op was – men onthoofdde immers niet in het wilde weg – maar dat in feite niets voorstelde omdat iets als een onafhankelijke rechtspraak niet bestond en vermoedelijk ook ondenkbaar was geweest.

Het boek is geschreven door Hilary Mantel, een Britse schrijfster die al een flink aantal historische romans op haar naam heeft staan.

Ze kon dit vooral schrijven doordat over de omstandigheden waardoor Hendrik VIII trouwde met Anna Boleyn, het verloop van het huwelijk van nog geen drie jaar en haar gang naar het schavot wegens overspel, incest en hoogverraad weinig echt vaststaat, een ideale omstandigheid voor een historische roman.

Thomas Cromwell

In de eerste helft van de vijftiende eeuw Hendrik VIII net de Britse kerk afgescheiden van Rome, omdat die instantie weigerde zijn huwelijk met Catharina van Aragon ongeldig te verklaren; aan Anne Boleyn de zware taak om wel te zorgen voor een mannelijke troonsopvolger, want dat was een obsessie van Hendrik. Kort nadat hij in 1533 getrouwd was met Anne begon hij al een buitenechtelijke relatie met Jane Seymour die in 1536 Anna, een dag of tien naar diens onthoofding, zou opvolgen als koningin, maar overleed tijdens de bevalling van een gezonde zoon, Edward. Maar dan is het boek van Mantel al afgelopen: het eindigt met de onthoofding van Anna en het gaat feitelijk niet over de hier genoemde figuren, maar om een van de merkwaardigste figuren uit de Britse geschiedenis, Thomas Cromwell.

Cromwell was zoon van een smid, een lage afkomst die hem te pas en te onpas werd nagedragen. Hij klom door een opmerkelijk talent als intrigant op in de Britse ambtelijke hiërarchie en was de politieke man achter het ontstaan van de Church of England en achter nog een groot aantal andere belangrijke mijlpalen uit de geschiedenis van die tijd. Het was Hilary’s doel om te proberen een zo goed mogelijk portret van deze intelligente beroepsintrigant te schetsen.

In zijn functie van Master Secretary genoot hij het volledig vertrouwen van Hendrik en Mantels boek behelst feitelijk alleen de manier waarop Cromwell de wens van Hendrik vervulde, namelijk om zich legaal te kunnen ontdoen van Anna en haar te vervangen door Jane Seymour. Cromwell beschikte over een groot netwerk, zoals voor de hand ligt, en van dat netwerk maakten ook de vijf mannen deel uit die, zonder ander bewijs dan de handige manipulatie van een opmerking van een van hen, de jongste, Mark Smeaton,onthoofd werden wegens overspel cq incest met de koningin – de vijfde man was haar broer George. Cromwell pakte Mark Smeaton, aldus Mantel, feitelijk op een verspreking en noemde daarna door marteling de namen van de andere vier, mede op suggestie van Cromwell. Daarna kwam de weg vrij om Anna ook te executeren; eerst werd ze veroordeeld tot de brandstapel, de gebruikelijke straf voor hoogverraad, later op verzoek van Hendrik gewijzigd in onthoofding.

Sympathieke bal

Cromwell heeft weliswaar neiging tot wroeging – hij vond Anna en George best aardig, zei hij later – maar de tevredenheid zijn koning op diens wenken te hebben kunnen bedienen, overheerste toch. Daarbij bediende hij zich van een schijnbaar eenvoudige tactiek, vooral gekenmerkt door handig gebruik van wetenschap omtrent het doen en laten van mensen in zijn netwerk, en een volmaakt gevoel voor timing – en intussen bleef hij toch een sympathieke bal voor iedereen.

Hilary Mantel heeft een uiterst geraffineerde manier van schrijven. Enerzijds lijkt ze wel op haar gemak bij de opzienbarende aan totale waanzin grenzende primitiviteit van het Britse hof waar tevens iedereen erop los componeert en dicht, maar anderzijds bekijkt ze de situatie bij vlagen ook met eenentwintigste-eeuwse ironie.

Ze kreeg er vorig jaar dan ook de Man-Booker Prize voor. En ik ga nog eens naar wat andere boeken van haar kijken.