hhBest – Sinds 1996

Boek 75 jaar Wilhelminadorp is tekenend voor een tijdperk

p het eerste gezicht is het een jubileumboek zoals er wel meer verschijnen: 75 jaar Wilhelminadorp. Maar de ondertitel belooft al iets meer: ‘De geschiedenis van een kerkdorp op de Bestsche Heide’. En in de praktijk beschrijft het ’t leven zoals het was in een kort na de oorlog ontstane en uiteraard fors gegroeide Brabantse woonwijk. Wie al wat ouder is, herkent er als gemiddelde Nederlander heel veel in. In elk geval overstijgt het boek daarmee zijn plaatselijke waarde.

Wilhelminadorp is omstreeks 1949 ontstaan als eerste uitbreiding van wat ook wel aauw Best wordt genoemd. Een kerkdorp; het was overwegend katholiek en het had vele jaren ook een eigen plaatsnaambord totdat het niet meer paste, toen Best met de ene woonwijk na de andere werd uitgebreid. Aan Wilhelminadorp werd trouwens ook een wijk vastgeplakt: Kantonnier, wat grote invloed had op de samenstelling van de bevolking en dus ook op de samenleving als zodanig.

Afgaande op een groepsfoto tellen we tien mensen die aan de uitgave van de Erfgoedvereniging Dye van Best (spreek uit dieje) hebben gewerkt. Ze hebben talloze bewoners – soms in het verleden, want een aantal leeft niet meer – geïnterviewd wat een schat aan couleur locale heeft opgeleverd. Ruim 400 foto’s en informatieve afbeeldingen doen de rest.

Bata

Het ontstaan van de wijk kan niet los worden gezien van de fabriek van schoenen en rubber laarzen Bata, die zich vanuit Tsjechië in de jaren dertig aan de andere kant van het het inmiddels honderdjarige Wilhelminakanaal had gevestigd. In meer dan een opzicht heeft Bata een betekenisvolle rol gespeeld in Wilheminadorpse leven, ook financieel. Zo heeft de onderneming bevorderd dat nogal wat grote gezinnen uit Goeree-Overflakkee zich in deze aanvankelijke arbeiderswijk hebben gevestigd. Andere nieuwkomers waren na de onafhankelijkheid van Indonesië de ‘Indische mensen’, die zeer goed in Wilhelminadorp zijn geïntegreerd. Dat laatste geldt ook voor de gastarbeiders uit onder meer Zuid-Europa, die door Bata werden aangetrokken.

Wilhelminadorp heeft heel lang geïsoleerd gelegen en werd door Oud Best in die periode enigszins neerbuigend De Hei genoemd. De enige verbinding was tot de aanleg van de Willem de Zwijgerweg een spoorwegovergang nabij het NS-station, terwijl de fysieke communicatie met Bata over het kanaal hoofdzakelijk verliep met een bootje. Er had sinds ca. 1923 wel een brug gelegen, maar die was in mei 1940 (Duitse inval) opgeblazen. Pas in 1947 kwam er de ‘Batabrug’ die in 1990 door het huidige veel bredere exemplaar werd vervangen.

Bouwpastoor Duffhauss

Wie veel hinder ondervond van de kanaal-barrière was de legendarische bouwpastoor Josef Duffhauss, die wordt beschouwd als ‘de grote pionier van Wilhelminadorp en initiator van veel activiteiten en voorzieningen’. Duffhauss begon namelijk als ‘rector’ bij Bata. De kroon op zijn werk was de bouw van de Sint-Antoniuskerk in de nieuwe wijk naar een ontwerp van de Eindhovense architect Cees Geenen. Die kerk wordt in het boek minutieus beschreven. Zes van de gebrandschilderde namen zijn op instigatie van glazenier Pierre van Rossum door pastoor Duffhauss zelf in zijn geliefde Jugendstil ontworpen. Deze pastoor was ook de gangmaker van de totstandkoming van het buurthuis De Kadans, dat nog steeds een hoofdrol vervult in de wijk.

Je kunt het zo gek niet bedenken of het komt in het boek aan de orde: de eerste winkels, in het begin nog in woningen, onderwijs, ook in aanvankelijk vaak provisorische huisvesting, Het was nog de tijd van de lijfstraffen, de draai om de oren waarop ouders soms reageerden met ‘je zult het er wel naar gemaakt hebben’.

De wijk kenmerkte zich door een geweldige samenhang, die voor een groot deel is gebleven ondanks de verandering der tijden. Door gezamenlijke acties is heel wat infrastructuur tot stand gekomen of verbeterd. De gesignaleerde verandering maakte zoals bekend ook een einde aan de rolverdeling tussen man en vrouw. Voor de mannen was het destijds keihard werken geblazen op de Bata. Aan de moeders wordt een ode gewijd (hoofdstuk Ons Mam) want het is nu bijna onvoorstelbaar wat de werkweek van hen vergde. In de aanloop naar de vrouwenemancipatie, lieten sommigen zich dan ook wel eens ’n ironische opmerking over het aanrecht en wat daar bij kwam ontvallen.

Vroeger was niet alles beter, maar na verloop van tijd ontwikkelde zich een strak georganiseerde zorg, met het Wit-Gele Kruis voorop. Van de kraamverzorgsters kan je gerust zeggen dat ze de taken van de moeders overnamen. Terecht staan ze met hun portretten in het boek.

In het verenigingsleven nam en neemt de jeugdbeweging een grote plaats in, evenals sport en spel. Bij de foto’s van carnaval komen we ook wijlen Ad van Geffen weer tegen, een man die veel voor W-dorp heeft gedaan, ook als Bests raadslid en wethouder.

Vergroening

Er werd al vroeg gewerkt aan vergroening van de wijk (o.m. Wilhelminapark) en aan verbetering van de woningen overeenkomstig de eisen van de nieuwe tijd. Ook hier stonden in de eerste jaren ’s winters de ijsbloemen op de ruiten. We vernemen  interessante details over de vrij recent gerealiseerde appartementsgebouwen met ‘nul op de meter’ bij de Willem de Zwijgerweg van de ‘groene’ Bestse architect Harold van de Ven. Wilheminadorp bij de tijd!

Veel terechte aandacht verder voor de protestantse gemeente en haar eigen kerk, plus de oecumenische praktijk die zich in Wilhelminadorp heeft ontwikkeld. Voor de bouw van een huis voor de dominee werd de Bestbrede Aktie Bouw Pastorie (oud papier) opgezet: ABP. Toen pastoor Hans Bolscher voor de taak stond, de Avondmaalkerk te bouwen in de aangrenzende wijk Naastenbest (nu ’t Tejaterke) werd het ABP+A. We hebben zelf ooit de uitvaartplechtigheid van een katholiek in die protestantse kerk meegemaakt. Best heeft namelijk in Wilhelminadorp een groep katholieken die zich na enig geharrewar van het bisdom Den Bosch heeft losgemaakt: ‘Antonius in beweging’.

Uitgebreide aandacht met veel repro’s en foto’s ook voor de beeldende kunst in de wijk: muurschilderingen in (voormalige) schoolgebouwen, sculpturen in de kerken en in de openbare ruimte. Opvallend daarbij is het aandeel van de bekende Brabantse kunstenaar Gerrit de Morée. Sommige werken bestaan helaas niet meer.

’75 jaar Wilhelminadorp’ is, mede dankzij de eindredactie van Henk van den Brink, een uiterst goed en gemakkelijk leesbaar boek geworden, dat ook nog eens, gezien zijn uitvoering, voor een schappelijke prijs (€ 20,–) wordt aangeboden.