hhBest – Sinds 1996

Geschiedenis Kamp Vught gecompleteerd

Reconstructie van een stuk spoorlijn met ‘veewagens’ voor het transport van gevangenen naar Duitsland in Kamp Vught. Foto Jan van de Ven/Nationaal Monument Kamp Vught

n het zicht van de bevrijding van Zuid-Nederland, nu 80 jaar geleden (het kanongebulder was bij wijze van spreken al te horen) zijn de gevangenen van het Kamp Vught, voor de Duitse bezetter Konzentrationslager Hertogenbusch, in de diepst denkbare ellende gestort: massale executies, onmenselijke treintransporten in krappe en smerige veewagens naar Duitse kampen met vaak dodelijke gevolgen door ontberingen en regelrechte moord.
Reichsführer SS Heinrich Himmler had bevolen, alle sporen uit te wissen, wat betekende ‘afvoer’ van de gevangenen en vernietiging van de administratie. De geschiedenis van Kamp Vught is door de journalist Ad van Liempt in zijn boek Wraak op het verzet gedetailleerd op een rijtje gezet, zodat je het best kunt spreken van een completering van dat verhaal, zodanig zelfs dat relatief ingewijden er materiaal in vonden waar ze tot dusver geen weet van hadden.

Veel over Kamp Vught was al bekend, door onder meer de getuigenissen van overlevenden in dagboeken en memoires, door Loe de Jong’s Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede wereldoorlog (overigens soms door Van Liempt gecorrigeerd of aangevuld) en via de documenten van de ‘Bijzondere Rechtspleging’ in ons land. De schrijver kon eveneens putten uit archieven van de democratische Bundesrepublik Deutschland, al stuitte hij daar soms ook op verdoezelingspraktijken en afschermingstactieken jegens ex-nazi’s. Het berechten van de hoofddaders na de oorlog verliep allesbehalve op rolletjes.

Nederlandse solidariteit

Wat mij vooral opviel in het boek is de manier waarop de geknechte Nederlanders in die barre oorlogstijd in het algemeen met elkaar omgingen: solidair, hulpvaardig met wegcijfering van eigenbelang.
Enkele opvallende figuren:
Johannes Dijckmeester. Al 25 jaar burgemeester van Zutphen toen hij in 1943 uit zijn functie werd gezet. Via Vught werd hij naar Sachsenhousen getransporteerd, waar hij uitblonk in het behouden van een goed humeur en als 64-jarige een voorbeeld was voor jongeren. Hij stierf aan de complicaties van een verwonding die hij bij een nachtelijk alarm opliep. ‘Een onzer besten, onzer grootsten’ citeert Van Liempt een journalist.
Zo wordt Heleen Kuipers-Rietberg door een medegevangene in Ravensbrück (‘De Vrouwenhel’) beschreven als een ‘heel lieve vrouw en een moederlijke vriendin’. Opmerkelijk is ook hoe de slachtoffers van de Duitse oorlogsterreur elkaar bemoedigden vanuit hun christelijk geloof, waarbij de verschillen tussen katholiek en protestants vaak wegvielen.

De in Nederland bekende Surinaamse vrijheidsstrijder Anton de Kom behoorde eveneens via Kamp Vught tot de slachtoffers.

‘Om een reden van niks’

Zoals de titel van het boek aangeeft, gaat het niet in de laatste plaats over ‘wraak op het verzet’. Een aantal topfiguren, moedige mannen en vrouwen, komen voorbij. Joden of andere onderduikers helpen was al voldoende voor de bezetter om zonder een redelijke vorm van proces mensen te straffen, met als ultieme maatregel het executiepeloton. Zelfs het luisteren naar de BBC over de vorderingen van de geallieerden na de landing in Normandië was al een reden Nederlanders naar Vught te sturen. Zoals dat het geval was met de twaalf Schiedamse politiefunctionarissen – 10 procent van het korps – die allen in een Nazikamp of tijdens een van de veelvuldig toegepaste ‘dodenmarsen’ zouden omkomen. ‘Om een reden van niks.’ Ook bevat het boek details over het lot van de zeven Brabantse plattelandsburgemeesters, die hadden geweigerd mensen aan te wijzen voor werk aan de kustverdediging in Zeeland. Zes van hen kwamen in Duitsland om.

‘Wraak op het verzet’ is volledig geannoteerd, klassiek journalistiek vakwerk. Het enige wat ik erin mis is een personenregister.