hhBest – Sinds 1996

 
 
oen onlangs de canon van de Vlaamse geschiedenis verscheen, klonk onmiddellijk de klacht ‘Paul van Ostaijen staat er niet in’. Wat weer leidde tot grappen als ‘het bier en de frietkotten ook niet’. Laat nu toevallig, eindelijk kun je wel zeggen, net de biografie van de Vlaamse emancipator (in meerdere opzichten) zijn uitgekomen. Een turf van, inclusief voetnoten en namenregister, negenhonderd bladzijden, waaraan Matthijs de Ridder, met hulp van velen, tientallen jaren heeft gewerkt. Ondertitel: ‘De dichter die de wereld wilde veranderen’.

Paul van Ostaijen (1890-2028) was dichter, essayist en kunstkenner (zelfs enige tijd kunsthandelaar) en kan worden beschouwd als de Vlaamse emancipator bij uitstek. Hij verzette zich echter tegen de romantische Vlaamse actie en was een voorvechter van de modernistische (expressionistische) kunst. ‘Weg met de verbeelding van de werkelijkheid.’

Vader Hendrik van Ostaijen was een loodgieter uit het Noord-Brabantse Steenbergen (het duurde tot zijn volwassenheid aleer Paul tevens de Belgische nationaliteit kreeg) en zijn moeder kwam uit Belgisch Limburg.

<-Waarschijnlijk de laatste foto die van Paul van Ostaijen is genomen.

De ouders raakten in goede doen met een winkel in Antwerpen. Paul werd gedoopt als Leopold, naar de Belgische koning, wat in die tijd de gewoonte was. Ging als Polleke en Pol door het leven, totdat hij vanzelfsprekend als tegenstander van de monarchie (en van het geloof en het burgerdom) daar afstand van nam.

Pauls strijd tegen het door de bourgeoisie gecultiveerde Frans mondde op een gegeven moment uit in de kreet Weg met Mercier, toen deze Franstalige kardinaal uit Mechelen (!) op nogal opzichtige wijze in een processie door Antwerpen liep. De justitiële gevolgen hiervan waren voor Paul mede aanleiding na de Eerste Wereldoorlog onmiddellijk met zijn ‘eeuwige liefde’, Emma (Emmeke) Clément naar Berlijn te vertrekken. Daar maakte hij de mislukte linkse revolutie na het afzetten van Keizer Wilhelm II mee. De hoop dat na de oorlog ‘alles zou veranderen’ werd de bodem ingeslagen. Maar minstens zo belangrijk voor Paul waren wellicht de ‘bevrijdende’ cultureel-maatschappelijke ontwikkelingen die in die tijd de Duitse hoofdstad beheersten en de kunstenaarsbent (vooral schilders) waarvan hij deel uit maakte. Herhaaldelijk wegens zijn obstinaat gedrag van scholen gestuurd, was Van Ostaijen een autodidact en in die zin moet zijn jarenlang verblijf in Berlijn voor hem van essentiële betekenis zijn geweest. Hij las ook veel (Kafka!).

Er waren veelvuldige contacten met Nederlandse schrijvers, onder wie vriend Eddy du Perron. Dit leidde mijnerzijds tot een merkwaardige ontdekking: Van Du Perron was tot dusver bekend, dat hij – als notoire anti-fascist – bij de Duitse inval in 1940 zichzelf om het leven had gebracht. Een blik op Wikipedia leert nu, dat hij overleed aan een hartaanval. Mogelijk dat de zelfdoding door zijn vriend Menno ter Braak daarbij een rol heeft gespeeld.

Van Ostaijens biografie is niet in het minst interessant doordat ze een nauwkeurige beschrijving bevat van het door de Duitsers bezette Antwerpen in 1914-‘18, toen Paul een baantje had op wat heette het tweede bureel van het stadhuis. Tot dusver weten Nederlanders niet veel meer over WO1 dan de loopgravenoorlog aan de IJzer en de door Franstalige officieren daar opgejaagde Vlaamse soldaten.

Paul van Ostaijen stierf op nog maar 32-jarige leeftijd aan tuberculose, een ziekte die toen nog ‘de sluipmoordenaar’ werd genoemd en die al eerder in zijn familie hevig had toegeslagen

Het boek bevat een groot aantal schitterende zwart-witte portretfoto’s uit de Antwerpse archieven en kunstreproducties. Hieruit blijkt andermaal dat de Belgische fotografie rond de vorige eeuwwisseling (ondanks Breitner) enigszins voorlag op die in Nederland.

Ik heb ettelijke weken over de lezing van deze biografie gedaan en eerlijk gezegd bekroop me wel eens de bekende gedachte ‘schrijven is de kunst van het weglaten’. Maar wie ben ik en de bewaarde documentatie is onvoorstelbaar omvangrijk. Hetzelfde kwam me trouwens op bij het lezen van de boeken over Hendrik de Achtste en zijn tijd (in twee delen!) van Hilary Mantel.

Voorpagina hhBest