hhBest – Sinds 1996

e tien eerste vrouwelijke burgemeesters van Nederland hebben hun kwaliteiten over het algemeen bewezen. Zij deden niet onder voor de mannen, die van oudsher de hegemonie hadden. Hun gelijkwaardigheid werd bevestigd en daarenboven wisten zij hun vrouwelijke eigenschappen, waarmee zij zich van de mannen onderscheiden doorgaans volledig te benutten. Ze zijn een aanwinst voor het ambt gebleken.

Dit valt af te leiden uit het boek De ambtsketen veroverd! van Klaas Tammes, een ingevoerde wetenschapper (sociaal geograaf), want tevens oud-burgemeester van de gemeente Buren.

Non fictie dus, maar zelfs voor vaag politiek geïnteresseerden buitengewoon toegankelijk en onderhoudend; soms zelfs amusant, want anecdotiek is nooit ver weg (zie kader).

De eerste vrouwelijke burgemeester was, zoals algemeen bekend, Truus Smulders-Beliën, nog altijd voortlevend in haar voormalige gemeente Oost-, West- en Middelbeers als Ons Mevrouw. Zij volgde in 1946 haar man Jan Smulders op die in 1944, te voet opgejaagd van het ene Duitse gevangenkamp naar het andere, werd doodgeschoten.
Mevrouw Smulders moet gezien worden als een kind van haar tijd. Ze bestierde haar kleine Brabantse gemeente ‘voor God, Koningin en Vaderland’ als een moeder met alle daaraan verbonden kenmerken en kan dus moeilijk vergeleken worden met de vrouwelijke burgemeesters die pas vanaf 1964 aantraden. Geen beletsel trouwens voor Tammes om gedetailleerd over Truus Smulders te schrijven.

De strijd om de vrouwelijke burgemeester kent een lange voorgeschiedenis, die teruggaat tot de eerste feministische golf rond de vorige eeuwwisseling. Het radicale feminisme van de jaren zeventig speelt trouwens rond de vrouwelijke burgemeesters nauwelijks of geen rol. Dat hadden die vrouwen met vaak een goede opleiding helemaal net nodig.

De schrijver van ‘De ambtsketen veroverd!’ neemt de voorgeschiedenis onder de loep. De voornaamste tegenstand kwam van de christelijke politieke partijen. Het was nota bene de eerste katholieke premier, Charles Ruijs de Beerenbrouck, die in de jarem dertig een reuzen-ommezwaai maakte toen hij (bang voor de protestanten) de benoembaarheid van de vrouw uit een eerder door hemzelf aangedragen voorstel tot wijziging van de gemeentewet schrapte. Vervolgens kwam die wijziging er toch en werd de positie van de vrouw in het ambt in 1937 nog slechts even bedreigd door de Brabander Carl Romme (Rooms Katholieke Staats Partij, na de oorlog leider van de KVP) met een wetsontwerp dat alle arbeid door gehuwde vrouwen die geen kostwinner waren verbood. Tammes citeert hem: Naar natuurlijk bestel dient de man de kostwinner van het gezin te zijn en heeft de vrouw de taak de verzorging van het gezin. Enzovoorts. De samenleving pikte dit niet en Romme ging af.

Het wedervaren van de geportretteerde vrouwelijke burgemeesters, onder meer in hun relaties tot de gemeenteraden, wijkt in wezen niet af van dat van hun mannelijke collega’s, zo valt uit het boek te concluderen. Wel valt op dat zij soms portefeuillehouder waren (bij voorbeeld ruimtelijke ordening) van gemeentelijke taken die eigenlijk ’te politiek’ waren – iets wat in de positie van de hedendaagse burgemeester niet of nauwelijks meer voorkomt – waardoor ze het natuurlijk te stellen konden krijgen met een soms felle oppositie. Ook werden zij aanvankelijk benoemd in kleine gemeenten die na verloop van tijd vaak door herindeling verdwenen. Slechts een enkeling promoveerde later naar een grotere gemeente.

Het salaris van de burgemeester in zo’n kleine gemeente was aan de lage kant. Mevrouw Smulders in De Beerzen, die een gezin met kleine kinderen moest onderhouden, had daar al last van. Het soms bekritiseerde feit dat ze de verzekeringsportefeuille (tussenpersoon) van haar man voortzette komt daardoor in een ander licht te staan.

Klaas Tammes plaatst in zijn boek over de tien eerste vrouwelijke burgemeesters ook enkele intermezzo’s: over de ambtswoning (nogal wat geharrewar, over de hele linie wel te verstaaan) die in de loop der jaren in Nederland nagenoeg is afgeschaft en over de sociaal-maatschappelijke rol van de burgemeestersvrouw (de echtgenote van de mannelijke burgemeesster dus) die decennialang grote betekenis had. Van de mannelijke echtgenoten met een eigen baan kon dat natuurlijk niet worden verwacht. Ze moesten wel meeverhuizen en fungeerden vaak vooral mentaal als steun en toeverlaat van de vrouwelijke burgemeester.

Voorpagina hhBest – Zie ook: ‘Een moeder des plattelands’ over de eerste vrouwelijke burgemeester, mevrouw Smulders-Beliën

3 Reacties op “Eerste tien vrouwelijke burgemeesters succesvol”