hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

onathan Franzen had, naar verluidt, zijn schrijverscarrière al afgesloten. Dat bescheiden rijtje boeken, dar was het dan, er zat niks meer in.

Maar als je aan alle kanten bent uitgeroepen tot de beste levende Amerikaanse romancier, dan heb je natuurlijk een verplichting. Dus: na een paar jaar doodse stilte is er ineens een nieuwe roman, Crossroads. Zonder meer de beste tot nu toe, zeg ik maar meteen.

Het stramien kennen we een beetje van Franzen: een oer-Amerikaanse middenklassefamilie waarin het onderling een beetje gist – dat lijkt in het begin mee te vallen maar halverwege het werk barst de etterbuil open. Tot een echte catastrofe leidt het (nog) niet en al helemaal niet in Crossroads. Met enkele onderlinge brieven wordt niet alles opgelost, maar iedereen heeft zich neergelegd bij het kennelijk onvermijdelijke, al is daar wel enige inschikkelijkheid voor nodig, die, wat mij betreft, de kiem in zich draagt van een rampzalige herhaling van zetten.

Die wij ongetwijfeld te zien zullen krijgen, want Crossroads is het eerste deel van een trilogie.

Tweederde van het boek speelt zich af op 23 december 1971. De familie van onderbetaalde hulpdominee Russ Hildebrandt – man, vrouw, vier kinderen tussen 9 en 20 jaar – woont in een typisch Amerikaanse buitenwijk van Chicago, New Prospect. Hij heeft een kleine gemeente en deelt een kerk met een jonge dominee, die zich vooral bezighoudt met een soort tienerclub, Crossroads, waar Hildebrandt niets van moet hebben. De twee godgeleerden hebben ook verschillende opvattingen over godsdienst, waarbij Hildebrandt vooral een conservatieve koers vaart waar jongere gemeenteleden niet erg aan trekken.

Het dunne laagje burgermansfatsoen, ook nog sterk gekleurd door een eng Amerikaans-christelijk conformisme, is voor Franzen een zalig hapje waar hij maar niet over kan ophouden. (Ik smul daarvan.)

Hildebrandts vrouw Marion heeft een duister verleden – gescheiden, abortus, opname in een krankzinnigengesticht – waar Hildebrandt, als hij het wist, niet blij van zou zijn. Maar hij weet het niet. Nog niet.

Ook de kinderen zitten hun ouders dwars, een van hen, het meisje Becky, is lid van Crossroads, een ander, Perry, is drugsgebruiker en drugshandelaar, de derde zoon, Clem, studeert – nou, studeert: het lukt niet erg en ligt voornamelijk met zijn vriendin in bed. Het vierde kind is Judson, een jongetje van 9 jaar. De jongen speelt een bijrol.

Twee dingen moeten nog worden vermeld, namelijk dat de scholen waar de kinderen op zitten eens per jaar per bus een trip maken naar het gebied van de Navajo Indianen in Arizona, waar ze helpen scholen te bouwen etc. En het tweede is dat Russ Hildebrandt op Marion is uitgekeken en het probeert aan te leggen met vrouwen in zijn gemeente. Zoals met Frances Cottrell, met wie we in de vijfde regel van het boek al kennismaken.

Het boek heeft, meer dan eerdere werken, een sterke religieuze ondergrond. Hoofdstukken heten dan ook Advent, Christmas en Easter. Wie eerdere boeken van Franzen heeft gelezen weet dat hij kennelijk gebiologeerd wordt door dat soort feesten, met name Kerstmis. Maar Kerstmis, wij tv-kijkers lijden er elke maand december weer ontstellend onder, is dan ook wel het oertype van een Amerikaans feest, erger nog dan Independence Day en Thanksgiving.

Net als in die eerdere werken zie je naarmate het relaas afrolt hoezeer de onderlinge verhoudingen verpest zijn, zo mag je het wel zeggen – ook dat is geen nieuws voor lezers van Franzens eerdere boeken.

Waarom zou je het dan lezen?

Omdat ik zelf geen enkele schrijver ken (ik ken ze natuurlijk lang niet allemaal) met een dusdanige indringende stijl. Die zo uniek Amerikaans is dat je een tijdje nodig hebt om je in te leven, maar dan ook onbarmhartig bij de strot wordt gegrepen. De vijf leden van het gezin Hildebrandt komen op een zeldzaam indringende manier tot leven, waarbij trouwens vooral de nadruk ligt op het turbulente leven van Marion, toen ze nog niet meer Russ getrouwd was. Ze heeft de waanzin goed onder controle, maar het is duidelijk dat één kind, of misschien wel minstens drie van de vier, een klap van die molen hebben meegekregen.

Er gebeurt ook iets met jou, als lezer. Puur volgens de burgermoraal zijn ze allemaal verwerpelijk. (Nou ja, op Judson na.) Maar gaandeweg, bijna ongemerkt, groeit je sympathie voor allemaal. Voor Marion die ook maar het slachtoffer is van een ellendige jeugd en een ploert van een collega; Russ, die alles zo goed meent en weet, maar die te kampen heeft met een opstandige in zijn broek, Clem die niet studeert, zijn vriendin Sharon onmenselijk behandelt en zich vrijwillig meldt voor militaire dienst in Vietnam, uit een eigenaardig soort gewetensconflict; Perry die de poen van zijn broer en zus jat om aan drugs te komen maar bijna fataal en meelijwekkend slachtoffer wordt van zijn ontoereikende handelsgeest. Ze springen allemaal als echte mensen van vlees en bloed uit het boek en maken ook dat je op bepaalde punten je eigen moreel kompas ter sprake gaat brengen.

Kortom, een Amerikaans meesterwerk.

Voorpagina hhBest