hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

eer dan enige andere Amerikaanse auteur is het Thomas Coraghessan Boyle die de vinger houdt aan de pols van de Amerikaanse samenleving en met enige gretigheid de krenten uit die pap haalt. Met name zijn romans over Kellogg (van de corn flakes), McCormick (landbouwmachines, zaden) Frank Lloyd Wright (architect), Kinsey (psycholoog) en Timothy Leary (LSD) zijn voorbeelden van een moderne manier van literatuur bedrijven – de boeken berusten op fantasie, maar bijna niets ervan is verzonnen.

Ook de teloorgang van het milieu, het klimaat en migratie zijn geregeld onderwerpen van zijn boeken. En een door mij zeer gewaardeerde categorie zijn twee hilarische romans: Budding Prospects, over twee mannen die denken even snel rijk te worden door wiet aan te planten en Drop City, waarin de periode van de hippie-communes te kijk wordt gezet.

Al die boeken hebben een paar dingen gemeen: de superieure schrijfstijl van Boyle, zijn ironische soort cynisme, de dwingende manier waarop hij toewerkt naar een soms nietsontziende apotheose.

En dan moet trouwens nog een belangrijk aspect van zijn werk worden aangestipt: zijn korte verhalen – Boyle is daar een meester in.

In 1979 verscheen Boyles eerste verhalenbundel en het titelverhaal, Descent of Man gaat over een man die ontdekt dat zijn vrouw een wel heel bijzondere relatie heeft op haar werk: met een chimpansee. Ik heb er de Penguinversie uit 1987 van, tweedehands gekocht, ik denk in Strand Book Store in New York. De ontdekking van de waarheid loopt niet goed af voor de man – het is een ietwat absurd verhaal, zoals veel van de verhalen van Boyle.

Maar het onderwerp fascineert Boyle kennelijk, want zijn meest recente roman, Talk to Me, heeft iets dergelijks als onderwerp.

Guy is een ambitieuze wetenschapper, die toestemming heeft gekregen – en het bijbehorende materiaal en geld – om te promoveren op een onderzoek, waarin hij probeert van een zeer jonge chimpansee, Sam, een mens te maken. Hij neemt het dier in huis, hij kleedt het aan, laat hem luiers dragen, hij eet mee aan tafel, slaapt in een bed en leert gebarentaal, waardoor Sam heel aardig leert meedraaien in het ‘gezin’, dat bestaat uit Guy en twee assistenten. Een van die twee, een jonge studente genaamd Aimee, gaat al snel een emotionele relatie aan met Sam. Ze slaapt met hem in zijn bed, is de hele dag met hem bezig, gaat met hem wandelen, doet spelletjes en het blijkt dat Sam met name daardoor snel leert.

Guy blijft onder dat alles nuchter. Hij ziet wel dat het onderzoek voor zijn proefschrift goede vorderingen maakt, al is en blijft Sam een potentieel gevaarlijk wild dier. Hij beseft ook steeds dat Sam nooit een mens zal worden – hetgeen Aimee wel lijkt te denken – en dat Sam hoe dan ook maar enkele jaren kan blijven: als volwassen chimpansee zal hij veel te sterk en agressief worden; hij is als ‘kleine jongen’ ook al niet vrij van gewelddadige woedeaanvallen.

Guy heeft bij dat alles eigenlijk maar één belangrijk doel: zelf beroemd worden met het resultaat; zo slaagt hij erin met Sam in een landelijk uitgezonden tv-show te komen, een optreden dat naar meer smaakt.

Een tijdlang gaat het goed, ze zijn een gezellig gezinnetje waarin ze alle drie bij het eten een glaasje rode wijn drinken en ’s avonds nog een of twee glazen gintonic. Sam is niettemin een kind van een jaar of drie dat de boel pleegt op te vrolijken met ‘chimp humor’ en gek is op cola, pizza en typisch Amerikaanse ontbijtproducten.

Maar Sam is ook maar voor de duur van het onderzoek gehuurd van een primatenfokker en die eist op een dag Sam terug. Guy begrijpt dat, maar Aimee helemaal niet en Sam nog het allerminst.

En dan begint de afdaling naar de catastrofe. Boyle is daar een meester in; in alle kalmte exposeert hij de geschiedenis.

Waarin Aimee een prachtige rol speelt met haar niet aflatende solidariteit met en liefde voor Sam en zijn soortgenoten. En waarin ze ook wel snel begrijpt dat dit een bitter einde zal krijgen.

Heel interessant zijn de korte hoofdstukjes waarin Boyle probeert vanuit het brein van Sam te denken. En waardoor we geconfronteerd worden met de vraag: zijn we getuigen van een sterk staaltje dressuur of is een chimpansee werkelijk in staat met gebarentaal te leren communiceren, ook met zijn soortgenoten, en heeft Guy daar een belangrijk punt gemaakt, een door hem tot stand gebrachte stap in de verdere evolutie van een primaat?

Het lijkt erop of Guy dat wel gaat schrijven in zijn proefschrift, maar er zelf niet erg in gelooft.

Hetgeen wij uiteraard niet te weten komen.

Voorpagina hhBest