hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

e situatie is als volgt: Chrissie is een gescheiden vrouw. Haar oudste dochter Sal is onder geheimzinnige omstandigheden overleden; ze woont met haar andere dochter Josie ergens op het Amerikaanse platteland, heeft een huishoudster die Melania Housekeeper wordt genoemd; in de buurt woont Miss Helen, een ietwat excentrieke type, ook gescheiden, met een zoon genaamd Rick met wie Josie bevriend is. Josie lijdt aan een geheimzinnige ziekte, net als Sal.

Ik las het zojuist uitgekomen boek Klara and the Sun, het eerste ‘levensteken’ dat Kazuo Ishiguro geeft nadat hij in 2017 de Nobelprijs voor Literatuur won. En om met de deur in huis te vallen: ik weet niet hoe het komt, maar bij het lezen van dit boek moest ik geregeld denken aan de werken van Haruki Murakami. (Maar dat gebeurt me tegenwoordig bij meer schrijvers.)

Het is Klara die het verhaal vertelt. Dat is heel bijzonder, want Klara is feitelijk een robot, maar dan wel een waarop de laatste, of ongeveer de laatste, ontwikkelingen van het onderzoek naar Kunstmatige Intelligentie zijn toegepast. Klara is dan ook een nauwelijks van een menselijk wezen te onderscheiden vrouw met een sterk zelflerend vermogen. Ze is een AF, Artificial Friend, een Kunstmatige Vriendin (in de Nederlandse vertaling dan ook KV genoemd) en ze is te koop in een speciale winkel, waar Josie haar  uitzoekt.

Het boek is absoluut geen science fiction, Klara wordt ook nauwelijks gespecificeerd – het enige dat we te weten komen is dat ze in de ‘hersenen’ een bepaalde vloeistof heeft die een belangrijke rol speelt in het verhaal. Klara hoeft niet te eten of te slapen, ze wordt opgeladen door zonlicht, kent geen eenzaamheid en blijkt een aantal misverstanden te koesteren: ze denkt bijvoorbeeld dat de zon gaat slapen in een schuurtje bij het huis van Josie en dat het mogelijk is Josie te genezen door een speciale gunst te vragen aan de zon.

Hoewel ze dus een machine is zonder hart en zonder emotie, wil ze toch het goede voor Josie en ze wil zich daar ook voor opofferen. Ze brengt Josie en Rick weer bij elkaar, evenals een aantal andere verbroken relaties. Niettemin is de buitenwereld keihard. Iemand vraagt haar bijvoorbeeld: ‘Hoe moet ik je behandelen, als mens of als een stofzuiger?’ En in een theater wordt ze niet toegelaten: ‘We laten een kostbare stoel niet bezetten door een machine.’

Al die tijd weet Klara niet wat de werkelijke bedoeling is. Ik zal dat hier niet bekend maken, we houden het erop dat als je als machine geboren bent je nooit een mens zult worden.

Waarom het verhaal zich in Amerika afspeelt wordt niet duidelijk – eigenlijk zag ik het voor eerst dat het niet gesitueerd is in de eigen (Britse)  omgeving van de auteur aan de spelling van het woord voor ‘buur’: neighbor in plaats van neighbour.

Na een wat moeizaam begin is dit een prachtig geschreven roman, zoals we die van Ishiguro gewend zijn. Hoewel minder afgewogen als bijvoorbeeld zijn The Remains of the Day, dat ook magistraal verfilmd werd. Ik noemde straks Murakami al. Die bijzondere relatie die Klara met de zon denkt te hebben heeft eigenlijk iets heel menselijks, gelovigen hebben vaak ook een persoonlijke relatie met God. Het verhaal heeft ook trekken van een sprookje, zie het opvallende feit dat Klara’s zon altijd ondergaat op dezelfde plek en dezelfde tijd. Ook al typisch Murakami.

Maar de manier waarop het onderwerp – de rol van Kunstmatige Intelligentie in het algemeen en in he bijzonder de vanzelfsprekendheid waarmee een Artificial Friend wordt geïntroduceerd – maakt een diepe indruk op de lezer: ja, dit kan er gebeuren als we voortgaan met het onderzoek naar de mogelijkheid om het menselijk brein te evenaren (of zelfs te verbeteren) met een computer. Die computer die een aardige, sympathieke en welwillende dienaar wordt en zich ongemerkt laat gebruiken voor de gruwelijkste doeleinden – dingen waar een mens zeer goed toe in staat is, maar niet, zoals de machine, onschuldig blijft.

Hoewel – voelt Klara zich zo onschuldig? Lees dat boek.

Voorpagina hhBest