hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

et is alweer een hele tijd geleden dat ik de eerste twee delen van de Cromwelltrilogie van Hilary Mantel las.

Daar is deel 1, Wolf Hall, over de jeugd en vroege volwassenheid van Thomas Cromwell, en uiteraard over de manier waarop hij, zoon van een smid, een belangrijke en tot slot de belangrijkste adviseur van koning Hendrik VIII werd in de periode waarin de koning, omdat hij niet mocht scheiden van zijn eerste vrouw, de Engelse kerk losmaakte van de kerk van Rome en ‘voor zichzelf’ begon.

Ik kreeg dat boek ‘cadeau’ in een collectie e-boeken van een kennis, waarbij ook een aantal vroeger werken van Mantel. Ik was me toen niet bewust dat ik een eerste deel van een trilogie zat te lezen. Maar het boek boeide dusdanig dat ik, toen het uitkwam, Bring Up the Bodies, deel 2 van de trilogie kocht, ditmaal een paperback op papier, want ik was de e-reader inmiddels ontgroeid.

Anna Boleyn

Dat deel beslaat negen maanden van het leven van Cromwell en behelst vooral de ondergang van Hendriks tweede vrouw, Anna Boleyn. De Engelse titel van het boek betekent feitelijk: arresteer de betrokkenen, die de doodstraf wacht. Sterke geruchten deden de ronde dat Anne ronduit rondhoereerde met leden van het hof. Maar de voornaamste aanleiding om haar te berechten voor haar liederlijke gedrag, was dat ze niet in staat bleek Hendrik een zoon te schenken, zoals dat ook Catharina van Aragon was mislukt. Lang verhaal kort: Anne en een aantal van de mannen met wie zij seks zou hebben gehad, worden onthoofd.

De rol die Cromwell daarin speelde voorspelt al enigszins wat er in deel 3, The Mirror and the Light, gaat gebeuren. Hij schippert tussen de mening van Hendrik en de getuigenissen van de verdachten. Hij gelooft de koning niet, maar die zal een advies om het stel te ontslaan van rechtsvervolging niet accepteren. Feitelijk is Cromwells positie in dit boek al flink hachelijk. Intussen zien we in toenemende mate  hoezeer Cromwell, weduwnaar intussen, bezorgd is over zijn eigen gezin.

Strategisch trouwen

Het derde deel, waarvan de titel een uitspraak van Hendrik zelf is: hij voelt zich de spiegel en het licht van deze wereld — begint met een gedetailleerde beschrijving van de afwikkeling van de onthoofding van Anne. Cromwell wordt intussen steeds meer betrokken bij de plannen van de koning voor een nieuw huwelijk. De keuze valt op Jane Seymour, die een zoon krijgt, maar sterft in het kraambed. Die ene zoon is Hendrik niet voldoende, en ook om andere, ingewikkelde politieke redenen wil hij ‘strategisch’ trouwen – Hendrik is bijvoorbeeld bang dat keizer Karel V van het Heilige Roomse Rijk al te grote vrienden wordt met de Franse koning François en beiden of alleen Engeland zullen aanvallen. Het resultaat is dat Anna van Kleef  naar Engeland wordt verscheept en kort na aankomst trouwt met Hendrik.

Op dat moment is Cromwell op het toppunt van zijn carrière bij de koning. Hij is Lord Privy Seal, ridder in de Orde van de Kousenband, burggraaf van Exeter, en tot in de kleinste details vertrouweling van de koning – die hem bijvoorbeeld meedeelt dat hij bij Anna van Kleef geen erectie kan krijgen.

Hendrik regeert intussen als een nietsontziende despoot, in een dubbele rol, naast koning is hij ook plaatsvervanger van God op aarde, en in die laatste functie alert op de geringste aanwijzingen van ketterij in zijn hofhouding.

De relatie van Hendrik met Anna van Kleef is vanaf het eerste moment dat hij haar ziet totaal fout, ze mogen elkaar niet, en dan komen, omstreeks pagina 700 van het derde deel, de eerst tekenen van de ondergang van Cromwell.

Wantrouwen

De koning verwijt hem namelijk de foute keuze voor Anna en begint hem dan in toenemende mate te wantrouwen en ook allerlei dingen te verwijten. Tot genoegen van een deel van de overwegend oudadellijke hofhouding, die Cromwell altijd beschouwd heeft als een parvenu. Het blijkt niet moeilijk allerlei acties van Cromwell uit hun verband te rukken en daar niet alleen ketterij, maar ook verraad aan de koning uit te concluderen – en de straf staat daarvoor vast.

Een belangrijke andere kwestie is Cromwells ‘bekering’ van de dochter Mary van Hendrik, die aanvankelijk niet van plan was de paus van Rome als hoofd van de katholieke kerk af te zweren. Cromwell ziet voor haar de doodstraf in het verschiet en weet haar om te praten.

Tijdens de verhoren in de Tower  na zijn arrestatie wordt hem tovenarij en hekserij voor de voeten geworpen en krijgt Cromwell tot zijn verbijstering te horen dat Hendrik hem ervan verdenkt te zullen trouwen met Mary en hem van de troon te stoten en zijn plaats als soeverein in te nemen. Totaal van zijn stuk ziet Cromwell hoe dingen die hij in het belang van Engeland en van de koning dacht te hebben gedaan, inderdaad aanleiding zijn tot maar één conclusie: de doodstraf. De vraag is alleen hoe. Ketters komen op de brandstapel, verraders worden levend gevild en gevierendeeld. Uiteindelijk is de straf die Cromwell ondergaat de onthoofding, blijkbaar als gunst van de koning.

Op de dag voor de executie trouwt Hendrik, toen 49, weer eens, nu met Catharina Howard, 21 jaar. (Zijn huwelijk met Anna van Kleef was niet ‘geconsumeerd’.) Nog geen anderhalf jaar later wordt Catharina ook onthoofd, wegens overspel.

Maar dat valt natuurlijk buiten de trilogie over Cromwell.

Meesterlijk

Het is werkelijk meesterlijk hoe Hilary Mantel de voortdurend langs afgronden manoeuvrerende Cromwell volgt – hoewel hij daarbij feitelijk een ontstellende egocentrische intrigant is, blijkt hij ook risico’s te nemen door mensen die gevaar lopen te waarschuwen te bepraten hun gedrag te veranderen.

Mij viel ook op hoe Hilary Mantel, wellicht onbewust, Hendrik VIII neerzet als een Trump avant la lettre, met diens grenzeloze ijdelheid en zelfoverschatting, zijn totale egocentrisme en narcisme, zijn genieten van het naar willekeur aanstellen en ontslaan van mensen, dat laatste vaak gevolgd door de doodstraf.

Ze doet dat op een trage, haast omzichtige manier, zodat het boek bijna 900 pagina’s telt. (En waardoor het, een pil van een kilo, moeilijk in bed te lezen was.) Je raakt als lezer ook enorm betrokken bij met name Cromwell zelf, de sympathie die je als lezer voor hem opbouwt maakt het je bijna onmogelijk door te lezen, tot het einde, waar Cromwell de beul zijn geld geeft, hem adviseert keihard toe te slaan – en dan zijn hoofd op het hakblok legt.

Voorpagina hhBest