hhBest – Sinds 1996

Sante Brun

 
 
 
eg leeftijdgenoten, komt het volgende jullie bekend voor? Een familielid, een vriend, een kennis, een collega vertoont vèrgaande verschijnselen van dementie; aarzelend praten of helemaal niet of onverstaanbaar mompelen, een typische manier van lopen of helemaal niet meer lopen etc? En dat je dan denkt: dat was een heel intelligente man, erudiet zelfs, belezen. Wat zou daar van geworden zijn? Zou al die kennis daar nog zitten? Hoe wanhopig voelt hij zich misschien dat hij dat allemaal nog paraat heeft maar niet meer kan uiten?

 
 
 
Ik denk dat wel, terwijl ik zelf voorlopig nog langs de rand van die toestand loop. Het ontwikkelt zich al vele jaren, het gaat enorm langzaam. Ik noem een voorbeeld: eerst herinner je je soms een naam niet meer, maar na enkele minuten of desnoods een uur herinner je je die naam ineens wel. Daarna kom je in het stadium dat je van die naam wel weet dat er een a in voorkomt, of een b of een w. En als je even niet oplet duikt de complete naam weer op. Weer later gebeurt nog steeds hetzelfde, alleen ben je achteraf niet zeker of de naam die opduikt wel precies degene was die je zocht.

En dan kom je een boek tegen waarin die geheime gedachten van jou, ook nog eens in spookachtig schitterend Nederlands zijn neergeschreven: Cliënt E. Busken van Jeroen Brouwers.

Van Jeroen Brouwers heb ik veel te weinig gelezen. Dat komt doordat ik ooit las over zijn ervaringen met het Jappenkamp in Nederlands Indië die volgens de bekende columnist/polemist Rudy Kousbroek nogal overdreven waren en onvergelijkbaar met de toestand in de Duitse concentratiekampen. Ik wilde me beperken tot de mening van Kousbroek, zoiets, en las dus niks van Brouwers. Noem het eigenaardig. (De naam Kousbroek wilde me deze week aanvankelijk niet te binnen schieten. Tot ik bedacht dat Kousbroeks zoon Gabriel de columns van Arthur van Amerongen illustreert. Gaab, noemt die hem en ineens rolde het er uit, feitelijk onverhoeds: Gaab Kousbroek. Dus. Etc.)

Grootse literatuur

Dat verwaarlozen van Brouwers is een grote omissie mijnerzijds – alleen al het onderhavige boek is een werk van grootse literatuur, niet meer of niet minder. Sterker nog: deze auteur, ook nog schrijver van een zeer indrukwekkend oeuvre, heeft met Cliënt E. Busken een geheel nieuw genre aangeboord: verslagen uit het inwendige van een demente bejaarde.

Een inwendige monoloog van een man, E. Busken, die – in zijn eigen woorden – een groots oeuvre heeft geschreven, belangrijk wetenschappelijk werk heeft verricht, bij vele groten der aarde is aangeschoven, nog altijd bezig is met werken aan een autobiografie in vele vuistdikke delen. Maar intussen is hij, als gepatenteerd alcoholist enkele maanden geleden uitgegleden toen hij ergens een fles wodka vandaan had gesleept, zijn derde van die dag, daarbij ongelukkig te val is gekomen en dies min of meer aan een rolstoel gekluisterd in een verpleegkliniek, Huize Madeleine zit, waar hij behandeld wordt als een achterlijk kind, in het bezit van een enorme luier in zijn onderbroek, voor al uw uitwerpselen, voortdurend verzuchtend: haal me hier uit!

Hij kan niet praten en is doof, maar dat hindert die interne monoloog niet, die een en al venijn en sarcasme is, E. Busken is waarlijk geen buitengewoon sympathiek mens, maar hij is ruim 80 jaar en wordt op zeer ver gedementeerd geschat; hij beseft dat ook wel, kan de schatters niet helemaal ongelijk geven, hoewel hij ook zeker weet dat hij scherp hoort en ziet, zich alles kan herinneren en iedereen van repliek zou kunnen dienen, als hij er maar zo verdomd slecht aan toe was.

Er gebeuren ook wel bijzondere dingen in dat huis, zoals met de voormalige filmfigurante Mieneke Kalckbrander die ’s nachts stiekem bij Busken in bed kruipt, terwijl hij niet aangeraakt wil worden. Hij ziet ook wel dat de onderlinge verhoudingen van het personeel niet bepaald harmonieus zijn – hoe meer het boek vordert hoe harder hij, inwendig schreeuwt: haal me hier uit!

Voorpagina hhBest