ls een post op deze site begint met wat in de typografie heet een initiaal, zoals de A hier, bevat zij een mening of interpretatie van de schrijver.
Een Brabants dorp: oorlog, verzet, verraad
14 oktober 2019 | 
Geplaatst door: 
ot op de dag van vandaag loopt er door het rustieke dorp Hilvarenbeek een scheidslijn: voor of tegen Gérard Kuijpers (1893-1965). Maar het staat nu onomstotelijk vast: de schoenfabrikant was hartstikke fout in de Tweede Wereldoorlog en had nadien geen wethouder meer mogen worden. Journalist Ton de Jong wilde zekerheid en dook in de archieven. Het werd een boek van bijna 200 bladzijden: Duitse vrienden – verraad en redding in Hilvarenbeek.
Ton de Jong (1954) behoort tot het handvol journalisten, dat na beëindiging van zijn loondienst niet ophoudt journalist te zijn. Hij legt zich toe op historisch onderzoek, maar het blijft journalistiek die hij bedrijft. Zijn boek is daar duidelijk de weerslag van.
In 1956, na de restauratie van de vijftiende-eeuwse kerktoren van Hilvarenbeek, zouden de Groot Kempische Cultuurdagen worden gecombineerd met Torenfeesten. Aanleiding voor Gérard Kuijpers, zijn niet aflatende pogingen tot rehabilitatie voort te zetten met een brief op poten aan de toenmalige commissaris der koningin, J.E. de Quay. Daarin beklaagde Kuijpers zich over de miskenning door het gemeentebestuur van het volgens hem onomstotelijke feit dat hij zijn relatie met de Duitsers succesvol zou hebben gebruikt om het opblazen van de toren tijdens de oorlogshandelingen in 1944 te voorkomen.
De Quay liet vervolgens door zijn kabinetschef bij de burgemeester van Beek, J.P.M. Meuwese, informeren wat er in zijn dorp allemaal aan de hand was. (De regionale pers in die tijd was – en De Jong toont dat ook ergens aan – eerder aan de volgzame dan aan de kritische kant.)
Het antwoord van Meuwese – per omgaand – is cruciaal en vernietigend voor Kuijpers, vandaar dat het compleet in het boek is opgenomen. Enkele fragmenten: ‘De heer G. Kuijpers, schoenfabrikant in deze gemeente, was gedurende de oorlogsjaren zeer Duitsgezind. De wijze waarop hij openlijk met de officieren van het Duitse bezettingsleger omging is voor het gros der bevolking een voortdurende ergernis geweeest.’
En dan komt het. Een ‘bewering’ van Meuwese die door De Jong tot en met is gecontroleerd, met de bevestiging als resultaat: ‘Het is onder meer een communis opinio (algemene opvatting, cursivering van mij G.) in Hilvarenbeek dat de heer Kuijpers –> de indirecte, zo al en niet de directe oorzaak is van het feit dat de familie van Eugène van der Heijden de vader en 2 zoons heeft verloren in concentratiekampen.’
De landelijk bekende cineast Jef van der Heijden, zelf als ca. 17-jarige in de oorlog herhaaldelijk gearresteerd, heeft in de jaren vijftig nog vergeefs geprobeerd, de terugkeer in de plaatselijke politiek van Gérard Kuijpers te voorkomen, zo blijkt eveneens uit het boek.
Wat ook voor veel mensen verhelderend zal werken, zijn De Jong’s mededelingen over de chaos rond het bestuur in Zuid-Nederland tussen de bevrijding, najaar 1944, en het einde van de oorlog in mei 1945. Dat bestuur was bij voortdurend verblijf van de regering Gerbrandy in Londen in handen van wat heette het Militair Gezag. Ook op de zogenaamde Bijzondere Rechtspleging jegens oorlogsmisdadigers, NSB-ers, kortom foute lieden, viel nogal wat aan te merken. Om te beginnen de internering van de verdachten onder erbarmelijke omstandigheden in respectievelijk een leegstaande sigarenfabriek in Reusel en in het voormalige SS concentratiekamp Vught. Kuijpers en zijn vrouw Riet Lombarts zijn uiteindelijk, mede door volijverig toedoen van hun vriend de advocaat De Pont uit Tilburg, vrijgesproken door een ‘rechter’ die helemaal geen juridische opleiding had genoten.
‘Duitse vrienden’ is een boek dat als een specimen van gedegen en integere onderzoeksjournalistiek kan worden beschouwd. Het is (alleen) te koop via bol.com.
Geplaatst in