hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

ijn vorige boek, dat de Deutsche Buchpreis ontving, werd, onder veel meer, een ‘Monstruöser Monumentalroman’ genoemd, waarin de Duitse literatuur afscheid nam van realistische verhalen. Het ging toen om Die Erfindung der Roten Armee Fraktion durch einen manisch-depressiven Teenager im Sommer 1969 van Frank Witzel.

Dat deed mij dan reikhalzend uitkijken naar het toen ook al aangekondigde volgende boek, maar helaas heeft Frank Witzel genoemde kwalificaties van Die Erfindung etc wat al te letterlijk genomen en gedacht: daar kan dus best nog wel een schepje bovenop – en daarvan was Direkt danach und kurz davor afgelopen augustus het resultaat.

Opnieuw is het recente verleden van Duitsland de ambiance waarin het boek speelt, en de titel wil duidelijk maken dat de Tweede Wereldoorlog weliswaar het centrale thema is, maar dat we het er he-le-maal niet over zullen hebben – nou ja, behalve soms een enkel spatje over de rand.

Ik heb het boek nog niet helemaal uit, maar ik kan met zekerheid zeggen dat ik geen idee heb wat Witzel mij nu heeft willen vertellen, hetgeen mij deed denken – ik hoop dat Witzel, zo hem dit ooit onder ogen komt, mij dit niet kwalijk neemt – aan The Life and Opinions of Tristram Shandy, Gentleman van de Ierse schrijver Laurence Sterne uit 1759. De vergelijking gaat totaal mank, vergeet het ook meteen maar. Ik wilde alleen zeggen: ik heb hele stukken van Direkt danach etc zeer geboeid gelezen, met andere had en heb ik veel moeite en als je me nu vraagt: waar gaat dat boek dan eigenlijk over, dan kan ik daar geen zinnig antwoord op geven, en datzelfde geldt voor de vraag: wat is nu het thema, of wat zijn de thema’s?

Goed – ik doe toch een poging.

Wij zien een jongeman genaamd Siebert, met zijn vriend in Magda. Ze wonen in een stad, waar een bepaald plein is, een station met daarnaast een kerkhof en een meer vlak buiten de stadsgrenzen. De stad ligt grotendeels in puin. Met name Siebert zien we in velerlei vormen en functies terug, Magda is vooral dood, hoe ze is overleden staat niet vast, één oorzaak kan zijn: iemand schiet op Siebert, die springt opzij, de kogel treft Magda, waarna de schutter en Siebert op zoek gaan naar een geschikt graf voor Magda, hoewel beiden nog twijfelen of zij daadwerkelijk dood is.

Een treinongeluk, een neergestort vliegtuig, een in puin geschoten stad, diverse persoonlijke musea, een reeks excentrieke types, waaronder een tweeling, kinderen van Sieberts vader, die bestaat uit twee padden, vaak ook paddenkinderen genoemd, die onder meer werken aan een standaardwerk over bijbelvorsing; en vooral uit geleerden die (en hier moeten we natuurlijk toch aan de oorlog denken) van het inmiddels verdwenen regiem toestemming hebben gekregen voor zeer excentriek wetenschappelijk onderzoek. Als voorbeeld noem ik de  arts die netvliezen van mensen verzamelt, omdat bij hem de mening heeft postgevat dat op die netvliezen het laatste beeld dat de betrokkene heeft gezien, is vastgelegd. Zo weet hij zeker dat de donkere ronde vlek op een van die netvliezen, afkomstig van iemand die gefusilleerd is, het beeld is van de op hem afgevuurde kogel. Wat het voor zin heeft, als het inderdaad bestaat, daar denkt de geleerde niet over, en waarom zou je ook: zoveel wetenschappelijk onderzoek lijkt totaal zinloos. Het gaat dan ook om de verzameling, en dat kennen we allemaal: hoe zinlozer, hoe mooier de verzameling.

Wat nog meer?

Lange verhoren, met op alle vragen twee antwoorden die meestal elkaars tegengestelde zijn. Even dacht ik dat ik het boer met de meeste vraagtekens uit de geschiedenis van de boekdrukkunst aan het lezen was.

Lijst van namen van mensen en plaatsen waar we lang niks over gehoord hebben.

Een catalogus van kunstwerken van de hand van Siebert, met uitleg.

De beschrijving van een universele stadsplattegrond, geschikt voor alle steden.

Een verzameling afdrukken van oren.

De spoiler voor de afloop van het boek Het Smelt van de Vlaamse schrijfster Lize Spit.

Herhaalde beschrijvingen van het Wereldmechanisme.

Kortom, Witzel lijkt gedacht te hebben te kunnen volstaan met het achter elkaar plakken van een greep uit zijn aantekeningen – voor de echte liefhebbers ruim 550 pagina’s wellicht puur genieten.

En heel nuttig ook. Ik begin namelijk twijfelen of ik het nieuwe boek van Juli Zeh, de schrijfster van Unterleuten, wel moet aanschaffen. Want ik lees elders dat het succes ook haar enigszins naar het hoofd gestegen zou zijn.

Ik moet hier natuurlijk nog wel even voor rugdekking zorgen: wellicht ben ik te dom om het boek van Witzel te begrijpen. Zou kunnen.

Voorpagina hhBest