hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

an eerdere boeken van Niccolò Ammaniti viel mij vooral op dat de hoofdpersonen adolescenten waren of jongvolwassenen, met name vaak kinderen van rond de twaalf jaar. In zijn nieuwste boek, Anna, komt zelfs in het geheel geen volwassenen voor. Een in 2016 in België begonnen en volledig uit de hand gelopen griepepidemie is – we schrijven het jaar 2020 – uitgedraaid op de uitroeiing van de gehele volwassen bevolking van de wereld, althans Europa, althans Italië, althans Sicilië. Op dat laatste eiland speelt het boek Anna zich af. De griep besmet ook wel kinderen, maar vóór hun veertiende jaar worden ze niet ziek – daarna verschijnen de gevreesde vlekken en is het einde in zicht.

Anna is in 2020 een jaar of twaalf, en woonde ook na de dood van haar moeder met haar  jongere broertje Samuele in een dorp in de buurt van Palermo. Op het moment dat het verhaal begint is de moeder al vier jaar dood – Anna heeft haar lichaam in bed laten liggen, het is inmiddels gereduceerd tot een skelet, en Anna heeft de beenderen versierd met teksten en tekeningen. Haar broertje Samuele heeft nauwelijks besef van de situatie, hij is een jaar of zes, maar weet wel wat hij wil: eten en drinken.

Anna voorziet daarin (en in haar eigen onderhoud) door het uitplunderen van de laatste voorraden van naburige supermarkten, waar met name de tomaten in blik het nog goed uitgehouden hebben. In de maanden waarin haar moeder stervende was heeft ze voor Anna een schrift volgeschreven met adviezen voor haar leven, het heeft als titel De Belangrijke Dingen. Daarin wordt Anna ook voorbereid op de gruwelijkheid van de buitenwereld.

Want gruwelijk is die. Op heel Sicilië zwerven kinderen rond, op zoek naar eten en drinken, alleen of in troepen. Sommige groepen hebben zich meester gemaakt van complete kuddes koeien, andere hebben grote voorraden in winkels gevonden. Ook zijn er nog altijd huizen waarin, buiten skeletten, ook wel bruikbare spullen te vinden zijn. Maar je moet vooral opletten dat je niet in handen valt van gewelddadige troepen, ook niet in die van de volgelingen van een mythische figuur in een kasteel op een berg, die, zo willen hardnekkige geruchten, de macht heeft te zorgen dat ook veertienplussers blijven leven. Natuurlijk is het een broodje-aapverhaal, Sicilië is en blijft één grote ruïne met hier en daar een uitgeplunderd autokerkhof met een bevolking die niet ouder wordt dan veertien jaar en daardoor uiteindelijk zal uitsterven.

Anna heeft inmiddels gemerkt dat ze, om nog wat eetbaars te vinden, steeds langere tochten zal moeten maken; bovendien heeft ze bij geruchte vernomen dat in Calabrië, op het dichtstbij gelegen vasteland van Italië, de ziekte inmiddels genezen schijnt te kunnen worden; in wisselend gezelschap trekken Anna en Samuele in oostelijke richting langs de Noordkust van Sicilië, op weg naar het Beloofde Land.

Daarbij proberen ze eerst het kasteel op de berg te bereiken en komen daar in een geweldig, bijna apocalyptische evenement terecht, zoals alleen Ammaniti zoiets  weet te beschrijven – zie voor andere voorbeelden de eerdere boeken Zoals God voorschrijft en Laat het feest maar beginnen en het verhaal De laatste oudejaarsavond van de mensheid.

Ze overleven dat evenement, dat veel weg heeft van een popconcert from hell, ternauwernood, en trekken verder, tot ze in de buurt van Messina aankomen, daar een boot vinden en de Straat van Messina oversteken. Ze komen heelhuids aan de overkant aan – de toestand schijnt daar helaas nauwelijks anders te zijn dan op Sicilië en daarmee eindigt het boek. Meer komen we niet te weten.

Ik houd niet zo van boeken die in het niets eindigen. Ik zit niet te wachten op een happy end, maar er moet wel iets te overdenken blijven. Hier niets: het lijkt (en is in feite) definitief afgelopen met de mensheid. En het is niet eens een erg onrealistisch beeld.

Dit is, moet ik helaas constateren, geen verhaal voor een boek. Het is eerder een stripverhaal of beter nog: een film. Zulke films zijn er natuurlijk legio, ik noem Mad Max – een wereld waarin definitief het recht van de sterkste geldt. Het verschil is dat het hier om kinderen gaat, en kinderen blijken nog aanzienlijk meedogenlozer dan volwassenen: elke vorm van moreel besef is verdwenen, al geldt dat niet voor de volle honderd procent voor Anna, want die heeft als leidraad voor een fatsoenlijk leven nog altijd dat schrift van haar moeder, De Belangrijke Dingen. Terwijl de andere kinderen alleen nog maar denken aan cola en chips, is zij ook bezig met de bescherming van haar broer.

Is dat een sprankje hoop? Jawel, in zoverre dat Anna wellicht waardig zal kunnen sterven, maar Samuele legt ongetwijfeld binnenkort het loodje in gevecht met een grote hond of wolf.

Ik heb die ooit al horen huilen in een bos in Calabrië.