hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

e Ochtendgave, het boek dat A.F.Th. van der Heijden schreef in opdracht van de gemeente Nijmegen, lijkt soms een beetje op het scenario van de onlangs uitgebrachte film over Michiel de Ruyter; iemand merkt op dat ze nu in de achttiende eeuw leven en niet in die achterlijke (mijn woord) zeventiende eeuw. Als maat wordt hier en daar de centimeter gebruikt, die in augustus 1705, de datum waarop het boek eindigt, nog niet bestond. Voortdurend is er sprake van Nederland en Nederlands – weliswaar heette een groot deel van het huidige grondgebied in die tijd Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, maar Nederland heet toch echt pas zo sinds 1815.

A.F.Th. heeft sinds jaar en dag de gewoonte voor zijn romans een thema uit de actualiteit te gebruiken als uitgangspunt: ik noem Het Schervengericht waarin twee nog altijd bestaande figuren, Roman Polanski en Charles Manson, elkaar ontmoeten in de gevangenis. Ook dit nieuwe boek legt het accent meer op roman dan op historie. Zo speelt de toren van het stadhuis een wezenlijke rol bij het relaas van de ondertekening van een vredesverdrag in 1678 tussen de Republiek en Frankrijk – die toren werd pas in 1953 aan het stadhuis toegevoegd. En zo nog het een en ander (ik kan niet nalaten om erop te wijzen dat als je vanaf het Waaggebouw op de Grote Markt wilt afdalen naar de Waal om daar een frisse neus te halen, je logischerwijs loopt via de Kannenmarkt, de Smidstraat, de Priemstraat en de Lage Markt naar de Waalkade en dan niet een rare omweg maakt via het Brouwershuys en het Besiendershuys. Nou ja, je zou dit ook muggenzifterij kunnen noemen. Bovendien: voor Van der Heijden telt het grote verhaal, de details zijn vaak bijzaak).

Het is, zoals we gewend zijn van Van der Heijden, opnieuw een pageturner. Het overkomt me niet vaak dat ik een boek uitlees binnen twaalf uur nadat de koerier het bij me heeft afgeleverd.

Het relaas is dat van een eenvoudige liefdesgeschiedenis die een dramatisch en tragisch verloop heeft door de chaotische oorlogsomstandigheden rond het Nijmegen van rampjaar 1672 tot 1678, toen het erop leek dat zo ongeveer iedereen in Europa diverse appels te schillen had met alle anderen.

Een bij de onderhandelingen betrokken ambtenaar, Caspar Sonmans, trouwt, na haar drie jaar het hof ter hebben gemaakt, met Sara Stermont, dochter van een Nijmeegse glasblazer. We vernemen niet veel over die Sara, en dus begrijpen wij niet waarom Sara na de eerste huwelijksnacht verdwijnt – ze verdwijnt niet helemaal want zes jaar lang stuurt zij gecodeerde boodschappen aan Caspar. De inhoud van die boodschappen komt de positie van de Republiek tijdens de onderhandelingen met Frankrijk zeer ten goede. Tevens is zij, voor zover ze de Fransen ook van informatie uit de Republiek voorziet (en de maitresse is van een van de Franse onderhandelaars) een dubbelspion, een Mata Hari avant la lettre.

Pas als de vrede getekend is – Van der Heijden schetst schitterend de sfeer van uiterst wantrouwen voor, tijdens en na de ondertekening – ontdekt Caspar dat zijn vrouw al die tijd Nijmegen niet verlaten heeft, maar woont op een stukje diplomatiek grondgebied in die stad.

Ik zal niet het hele verhaal vertellen, dat zou de spanning er maar afhalen.

Hoe dan ook, de titel van het boek komt terug in het kind Etienne – Putto voor zijn vader – dat wel degelijk de ‘ochtendgave’ van Caspar aan Sara blijkt te zijn.

Het boek begint met de terechtstelling op 8 augustus 1705 van burgemeester Willem Roukens, na een chaotische machtswisseling in Nijmegen tijdens wat genoemd wordt ‘de plooierijen’ – eindelijk weet ik nu naar wie de straat is genoemd die loopt van de Prins Bernhardstraat naar de Groesbeeksedwarsweg in Nijmegen.

De inmiddels bejaarde Caspar is bij de onthoofding aanwezig. Het boek eindigt met een hoofdstuk dat zich afspeelt op de volgende dag. Putto – inmiddels arts – onderzoekt zijn vader, en inmiddels knopen vader en zoon nog enkele losse draadjes uit het verhaal vast.

Misschien is dat laatste hoofdstuk wel een heel persoonlijk trekje in het verhaal van Van der Heijden.