hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

k denk niet dat je je tegenwoordig zonder universitaire of minstens hbo-opleiding staande zou kunnen houden als uitgever van boeken. Het is een en al marketingstrategie en middellange termijnplanning dat de klok slaat. Niet dat Geert van Oorschot daar niet aan deed, al kende hij de bijpassende vaktermen vermoedelijk niet. Hij hield zich tijdens zijn lange loopbaan als uitgever heel vaak niet aan de wetten van het vak – en daardoor bleek het, achtentwintig jaar na zijn dood, zeer de moeite waard een biografie van hem te schrijven en vooral uiteraard te lezen.

Over zo’n gortdroge neerlandicus met een managementopleiding van tegenwoordig valt vermoedelijk achteraf weinig te schrijven, of hij zou de boel grotelijks belazerd moeten hebben – maar met talent daarvoor was hij beter af geweest bij een woningbouwcorporatie of een autofabriek.

Het is dit jaar tien jaar geleden dat we iets vernamen van Geert van Oorschot, namelijk het boek dat zijn uitgeverij uitgaf met daarin de briefwisseling tussen Van Oorschot en Gerard Reve 1951-1987. De laatste brief van Reve aan Van Oorschot in dat boek betrof de bestelling van een exemplaar van een boek van Gerard Reve’s broer, Karel van het Reve.

Het mag, constateer je als je na het lezen van deze pageturner van bijna achthonderd pagina’s het boek dichtslaat, een wonder heten dat Van Oorschot een bloeiend bedrijf aan het nageslacht kon overdragen. (Dat het als een hete aardappel direct weer doorschoof, dat wel).

Arjen Fortuin heeft er veel werk aan gehad, dat is duidelijk. Maar uit het boek rijst Van Oorschot in al zijn soms schunnige majesteit op – vloekend en tierend, flemend en sappelend, met emotionele vriendschappen met schrijvers en andere medewerkers, zijn vrouw en kinderen enerzijds en keiharde zakelijke behandeling van dezelfden anderzijds.

Van Oorschot kwam uit een arm gezin in Vlissingen en vanaf zijn adolescentie was hij aanvankelijk uiterst links socialistisch en ging hij de boer op om de geheelonthouding te propageren. Dat hij zich voor het houden van zijn lezing een paar borrels moed indronk, moest hem maar vergeven worden, vond hij, het ging hem om de goede zaak.

Hij zag, vooral na zijn gevangenisstraf wegens dienstweigering, een carrière als schrijver, meer in het bijzonder als dichter voor zich. Dat idee heeft hem nooit meer verlaten. Zijn gedichten hadden niet veel meer kwaliteit dan ‘ik kan rijmen en dichten zonder mijn hemd op te lichten’, maar er waren er ook die wel iets in zijn poëtisch talent zagen. Zijn hoogtepunt als schrijver beleefde hij in 1975 en 1976 met twee autobiografische romans onder het pseudoniem J.R. Peskens, die flink verkocht werden.

Ruzies

Vlak voor de Tweede Wereldoorlog was hij in dienst getreden van uitgeverij A.A.M. Stols, kort daarna gevolgd door een dienstverband met uitgeverij A. Querido. Deze Joodse uitgever moest onderduiken en Van Oorschot loodste het bedrijf, zonder zich te onderwerpen aan de bezetter, door de oorlog heen, waarna hij al snel zijn eigen uitgeverij begon. Vanaf het begin was het duidelijk dat Van Oorschot een geheel eigenzinnige kijk op het vak had. Hij had een voorkeur voor het uitgeven van het verzamelde werk van diverse al min of meer lang geleden overleden auteurs, met als eenzaam hoogtepunt ‘De Russische Bibliotheek’.

Niet dat levende auteurs niet aan bod kwamen zoals Gerard Reve en W.F. Hermans en vele anderen, onder wie opvallend veel dichters, zoals Vasalis. Ze hadden bijna allemaal met elkaar gemeen dat ze vroeg of laat enorme ruzies met Van Oorschot kregen. Dat lag niet alleen aan de neiging van de uitgever om zijn auteurs een beetje te bedriegen door geniepige passages in contracten, maar vooral doordat hij deze feitelijk zakelijke partners als zijn huisvrienden beschouwde en behandelde en bij het minste of geringste niet schuwde om het woord ‘verraad!’ door de uitgeverij te schreeuwen.

Een goed voorbeeld was het literair tijdschrift Tirade, een ‘baby’ van Van Oorschot zelf, dat weliswaar lang bleef bestaan, maar dat herhaaldelijk op de rand van de afgrond hing of half daaroverheen. Dat kwam bijvoorbeeld doordat Van Oorschot vond dat hij eigenmachtig door hem aangeschafte artikelen kon plaatsen in het blad buiten de redactie om. Daarop volgde dan een crisis, die ertoe leidde dat Van Oorschot toezegde zich niet meer met het redactioneel beleid te zullen bemoeien. Vanaf de volgende dag – soms nog op dezelfde dag – verbrak hij die toezegging en bemoeide hij zich weer met alles.

Van Oorschot was een flamboyante man, altijd met een grote strik om de hals, gek op mooie vrouwen, enorme innemer van jenever; het huis aan de Herengracht in Amsterdam en later landgoed Donkervoort in Baambrugge waren talloze malen het toneel van grote feesten en bijpassende logeerpartijen.

En ondanks dat alles floreerde de uitgeverij lange tijd als geen andere.

Van Oorschot overleed op 18 december 1987 in Baambrugge, uiteraard aan de lichamelijke klachten die hem teisterden, maar vooral omdat hij, na de dood van zijn vrouw Hillie, niet zoveel zin meer had om te leven.

Een reactie op “Geert van Oorschot, een flamboyante uitgever”