hhBest – Sinds 1996

Dit monument in het Brabantse Den Dungen, dat herinnert aan het onderdeel Garden, (het oprukken van de geallieerden via de zogenaamde Corridor) is wellicht symbolisch voor de mislukking van de operatie. Het wijst namelijk in zuidelijke richting, in plaats van richting Arnhem. Foto Jan van de Ven

Gevechtskracht Duitsers in 1944 zwaar onderschat

Schromelijke onderschatting van de Duitse gevechtskracht én vertraging van de opmars van de geallieerden door de Brabantse Corridor, van Eindhoven richting Nijmegen, zijn de hoofdoorzaken van het mislukken van de operatie Market Garden en de Slag om Arnhem, 17-26 september 1944.

Van meet af aan waren de verwachtingen onzeker, maar het plan van veldmaarschalk Montgomery, die via Arnhem wilde doorstoten naar Duitsland en Nederland in één klap bevrijden, ging van start onder het motto, wie niet waagt niet wint. Ongeduld en vechtlust van de door Hitler met zijn bombardementen getergde Britten hadden de overhand.

Het ging trouwens niet alleen over de Arnhemse brug over de Nederrijn die te ver was. De ultieme gevechten vonden plaats in en rond een perimeter in het dorp Oosterbeek, tussen de luchtlandingsplaatsen en de stad.

In Arnhem is sinds 1945 zoveel veranderd dat Richard Attenborough, dezer dagen overleden, in 1977 voor zijn filmspektakel moest uitwijken naar de IJsselbrug in Deventer. Zoveel te minder veranderde Oosterbeek, vandaar dat dat mijn bedevaartplaats is.

De Britten, die het hoofdaandeel hadden in de slag, noemden

Als de radio-verbindingen
werkten, had men geluk. Still uit de film Theirs is the glory, een reconstructie uit 1945.

haar De Engel van Arnhem, maar ze woonde wel in de voormalige pastorie van het eeuwenoude Lutherse kerkje van Oosterbeek en aarzelde geen seconde, toen haar werd gevraagd, haar huis als verbandpost open te stellen: Kate ter Horst 1906-omgekomen door een aanrijding 1992). Kate zag er leuk uit, dus de kwalificatie ‘engel’ sloeg op meer dan haar onbaatzuchtig heldendom.

De kanseltoespraak

Huis en kerk zijn in meer dan een opzicht monumentaal. Een beroemd verhaal is bij voorbeeld ook dat over de toespraak die majoor R. Lonsdale – verband om het hoofd, arm in mitella – vanaf de kansel hield tot de afgepeigerde manschappen van de naar hem genoemde (Lonsdale) Force. Hij zei onder meer: ‘Die Duitsers zijn wel goed, maar toch niet van jullie kwaliteit!’

De toespraak is in 1945 gereproduceerd, toen de slag door 150 oud-strijders van ‘Arnhem’ werd nagespeeld voor de film Theirs is the glory, een documentaire waaraan volgens insiders Een brug te ver qua authenticiteit niet kan tippen.

Kasten zijn volgeschreven over ‘Arnhem’. Daarin neemt het boek van Martin Middlebrook, aan de hand van ooggetuigenverslagen, een ereplaats in. Het verloop van de strijd vanaf de eerste luchtlandingen op zondag tot aan de evacuatie over de rivier van de hoge oever van de Westerbouwing naar Driel negen dagen later, wordt daarin minutieus beschreven.

Daaraan danken we ook heel wat petit histoire, zoals die over de Engelse krijgsgevangenen, die in het Sint-Elizabethgasthuis in Arnhem hun bewakers het bloed onder de nagels uit zongen met There’ll always be an England, overigens heel wat minder bekend en geliefd dan Vera Lynn´s We´ll meet again.

‘Klote Tigertanks’

 
En dan het simpele verhaal van de soldaat die bij een herdenking na de oorlog tot zijn verbazing de koeien
–> terugzag aan de oever van de Nederrijn, bij het punt waar de Britten, vaak zwemmend, op 26 september in het duister, op het nippertje wisten te ontkomen. Ze zijn er 70 jaar later nog steeds, die koeien.

De citaten in Middlebrooks verslag plaatst je, thuis veilig op de bank, middenin de gevechten: ‘Daar komt weer ‘n stelletje van die klote Tigertanks aan!’

Garden onderbelicht

Over het onderdeel Garden (Brabant) valt niet zoveel te vernemen, behalve dan dat de opmars daar zwaar werd gehinderd doordat de Duitsers de brug over het Wilhelminakanaal in Son hadden opgeblazen. Het Airborne Museum, fraai gehuisvest in het voormalige Oosterbeekse hoofdkwartier van de Britten, Hotel Hartenstein, heeft een pagina van een door de Duitsers gecontroleerd dagblad, waarin het ‘echec’ van de landingstroepen in de Corridor wordt gemeld.
Een informatiebord bij het (destijds onklaar gemaakte) Drielse Veer, aan de voet van de Westerbouwing, vertelt het verhaal van de enige geallieerde eenheid die er tegen de eindfase gedeeltelijk in slaagde, vanaf de zuidoever de rivier over te steken, teneinde de 1e British Airborne Division in Oosterbeek te ontzetten: de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade, onder leiding van generaal-majoor S.F. Sosabowski. Hij werd later als zondebok voor het mislukken van de operatie aangewezen en door de Britten aan de Nijmeegse kant regelrecht geschoffeerd. Sosabowski werd in 2006 (!) door de Nederlandse regering gerehabiliteerd; koningin Beatrix verleende hem postuum de Bronzen Leeuw, terwijl het vaandel van de Poolse brigade werd gedecoreerd met de Militaire Willemsorde. De uiterwaard, die van de koeien, werd naar hem genoemd. (Zie ook de tweet van het Airborne Museum onder dit verhaal.)

Meer Poolse tragiek

De tragiek van Sosabowski lijkt op dat van zijn landgenoot generaal Stanislaw Maczeck, die er ruim een maand later in slaagde, met zijn 1ste Poolse Pantserdivisie Breda in ongeschonden staat in te nemen.

Graf van een onbekende Poolse soldaat op The War Cimetry in Oosterbeek, waar 1754 gesneuvelden van ‘Arnhem 1944’  liggen.

Hij werd daar ereburger, kreeg een eigen museum, maar de Polen werden door de Britse regering niet als behorend tot de geallieerden beschouwd en navenant karig bedeeld. Maczeck eindigde als barkeeper bij een voormalige ondergeschikte (!) in Schotland.

Het Airborne Museum in Oosterbeek mag tot een van de mooiste in zijn soort worden gerekend. Opvallend is ook aan dit museum, dat het een ‘behoorlijke’ plaats geeft aan de voormalige vijand. Het mag dan een harde, maar het moet ook een eerlijke strijd zijn geweest, begrijp ik uit het boek van Middlebrook, waarbij de regels van de Conventie van Genève heel wat beter in acht zijn genomen dan tegenwoordig in het Midden-Oosten. De gewonden werden wederzijds goed behandeld. Aan de Duitsers kan in sommige situaties ook een zekere hoffelijkheid niet worden ontzegd.
In het bosrijke en villarijke Oosterbeek zijn heel wat gebouwen en huizen die in de slag een zekere rol hebben gespeeld goed geconserveerd. Een bekend voorbeeld is het nog steeds als zodanig in gebruik zijnde Hotel Dreyeroord, dat, net als het huis van Kate ter Horst, als verbandpost heeft gediend (foto hierboven).

Maar de grootste tankslag in Nederland had in oktober 1944 plaats in Overloon, Noord-Brabant. Zie Omroep Brabant. Daaruit kwam ‘Oorlogsmuseum’ voort, nu “Oorlogs- en verzetsmuseum’.

Uniform Gen. Sosabowski gearriveerd! Fantastisch bruikleen Pools Legermuseum Warschau binnenkort in @airbornemuseum pic.twitter.com/G7HzCTLvMz

— Airborne Museum (@airbornemuseum) 9 september 2014

Heemschut: Sloop Dreijeroord dreigt

2 Reacties op “Succes Market Garden van meet af aan onzeker”