hhBest – Sinds 1996

2. Herinnering aan een diepe morele crisis

Groot kantoor, moderne architectuur. De huidige Rabobank van Sint-Michielsgestel heeft ‘uitstraling’. Een van de voorgangers van dit bankgebouw was de in de jaren zeventig gebouwde Rabobank van Den Dungen (inzetje), waar de bank nog voor soberheid koos. Foto’s en montage © Jan van de Ven

Het boek Het Nieuwste Brabant opent met een fors artikel van de hand van de Commissaris van de Koning Wim van de Donk. In dit grondige en heldere essay komt hij tot pittige formuleringen, die doorgaans in bestuurlijke kringen maar al te weinig worden gebezigd.

Als Van de Donk de huidige crisis ter sprake brengt, merkt hij op: ‘Voor wie het wil zien, is de crisis in het door de Rabobank jarenlang gesteunde wielrennen sterk verwant aan de crisis die de bank later zelf trof in het Libor-renteschandaal. Wie succes wil boeken of geld wil verdienen met oneerlijke impulsen, ‘slimme’ constructies en louter “virtuele transacties” is oorzaak en slachtoffer van een diepe morele en culturele crisis. Een crisis, waarin waarden als ambachtelijkheid en eerlijk ondernemerschap zijn geofferd op het altaar van een economie die alleen zichzelf nog ten doel stelt’.

Het staat er toch maar. En dat gaat over een instelling, die sinds 1896 door de niet aflatende inzet van eenvoudige Brabantse boeren met bloed zweet en tranen was uitgegroeid tot een rots in de Brabantse branding. Wim van de Donk laat de Rabokwestie verder rusten en dat is in het kader van een boekwerk als Het Nieuwste Brabant natuurlijk terecht.

Maar mijn gedachten gaan onwillekeurig toch uit naar het roemrijke verleden van deze instelling, die bijna een eeuw lang verankerd was in het Brabantse leven. Tegen de jaren tachtig werd dat verleden bij stukjes en beetjes afgebroken. Het resultaat is inmiddels bekend. Natuurlijk, ook de Rabobank moest vernieuwen, maar vernieuwen zonder respect voor het verleden, wil zichzelf nog wel ‘ns afstraffen. Het sluiten van plaatselijke bankkantoren was -hoe pijnlijk ook op termijn- een onomkeerbaar proces, maar het had soepeler kunnen verlopen bij een betere communicatie. Maar meer nog dan dit sluitingsproces, speelde hebzucht de hoofdrol in het even opzienbarende als schrikbarende verval.

Vervreemding

Het is een pijnlijke constatering, dat de Boerenleenbank/Rabobank als een van de belangrijkste en betrouwbaarste netwerken in Brabant en tot in de haarvaten van elk Brabants dorp jarenlang deel uitmakend van het dagelijkse leven zich in een recordtempo wist te vervreemden van de samenleving, vooral door de hautaine houding, die de afgelopen jaren zo rijkelijk werd tentoongesteld. Het mag toch ook schaamteloos worden genoemd, dat met name sinds het uitbreken van de economische crisis in 2008 de coöperatieve grondslag van de bank is ingezet als toonbeeld van betrouwbaarheid en -zogenaamd- niet was besmet met allerlei financiële strapatsen. Intussen weten we beter.

Ook Rabo excelleerde in wanproducten. Is dit alles niet te kenschetsen als het omvangrijkste bedrijfsongeval op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen in Brabant in de laatste halve eeuw?

<- Menig dorp beschikt nog slechts over een pinautomaat.

Het vertrouwen van een groot deel van de oudere generatie is niet alleen diep geschokt, maar het begrip vertrouwen heeft voor velen resoluut afgedaan. Een Kempische landbouwer op leeftijd vertrouwde me toe: ‘Ze hebben mijn ziel gestolen’. Ik vond het treffend verwoord; het klonk hartverscheurend.

De bank probeert nu het vertrouwen terug te winnen en het imago te verbeteren door forse ‘schoonmaakoperaties’, zoals nieuwe gezichten in de top, het bewerkstelligen van meer transparantie en een wat bescheidener opstelling. De grootste opgave van Rabo bestaat er volgens mij in, de hebzucht in de beloningen – nog steeds kenmerkend voor de financiële sector – in te dammen, c.q. definitief de rug toe te keren. Maar een recente salarisverhoging voor de ‘onmisbare topmannen’ geeft opnieuw een verkeerd signaal. De leiding heeft al laten weten in de toekomst opnieuw bonussen in te voeren als ‘andere banken dat ook doen´. Door een terughoudend beleid te voeren op het punt van de honorering, zou Rabo zich prominent kunnen profileren als een bank, die het vertrouwen werkelijk verdient.

Vertrouwelijkheid

Talrijke scribenten steken in Het Nieuwste Brabant overigens de loftrompet over de fantastische en bezielde netwerken, waarover Brabant beschikt. Hier en daar klinkt ook door dat deze vormen van samenwerking zelfs een van de geheimen van het economisch zo succesvolle Brabant zou zijn. Zal best zo zijn, zeker als we de bekende gemoedelijkheid erbij betrekken. Maar al te vertrouwelijke netwerken willen wel ‘ns averechtse effecten sorteren. Zoals bijvoorbeeld een voorgenomen besluit van het provinciebestuur om een tijdelijke bouwstop voor veestallen in te voeren in september vorig jaar. Dat besluit lekte vroegtijdig uit met het gevolg dat nog snel tientallen aanvragen voor vergunningen zijn ingediend. Het Openbaar Ministerie is op dringend verzoek van het provinciebestuur nog steeds op zoek naar het lek… Ik voorspel, dat dit lek nooit wordt gevonden. Sommige netwerken zijn namelijk zo hecht met elkaar verknoopt, dat het ontwarren ervan ondoenlijk is. En dan nog is een sluitend bewijs moeilijk te leveren.

Gemoedelijkheid en vertrouwen vormen een kostbaar goed, dat bescherming verdient. Die bescherming vraagt om grote waakzaamheid, zeker in tijden van oplopende spanningen en zich steeds verder uitdijende krachten met uitsluitend financieel gewin voor ogen. Jammer, maar het is niet anders. Ook hier is kritisch zelfonderzoek door het provinciebestuur op zijn plaats.

Volgende aflevering: ‘Veehouderij is vleesfabriek in diervorm’.

Aflevering 1, 16 augustus 2014