hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Guido t’ Sas

Biografie Reinbert de Leeuw, boeiend document over een halve eeuw Nederlands cultuurleven

Het boek kwam niet zonder slag of stoot tot stand en werd uiteindelijk een ongeautoriseerde levensbeschrijving. Reinbert de Leeuw weigerde er zijn goedkeuring aan te geven en aanvankelijk zag het er naar uit dat de schrijfster – op grond van een tevoren ondertekende overeenkomst – naar de verschijning kon fluiten. Sommigen hebben ‘het conflict’ een storm in een glas water genoemd; ondergetekende heeft er eerder zijn relativerende kanttekeningen bij geplaatst en na lezing van het (exclusief noten etc.) 300 bladzijde tellende, dichtbedrukte boek heeft hij de neiging te concluderen: goddank geen autorisatie.

Mens of melodie

Want, inderdaad, geen enkel mensenleven is een puur mooi-weer-verhaal, ook dat van maestro De Leeuw niet.

Het boek Reinbert de Leeuw heeft de intrigerende ondertitel mens of melodie, wat best ook een verwijzing zou kunnen zijn naar die andere muziekjournalist, Wouter Paap, die met name met zijn tijdschrift Mens en Melodie de Nederlander tussen 1946 en 1973 naar klassieke muziek heeft leren luisteren en daarbij de nieuwe muziek bepaald niet schuwde.

Niet alleen de musicus, maar vooral ook de mens Reinbert schittert, dankzij de getuigenissen van al degenen die Derks heeft geïnterviewd en die hem – samengevat – typeren als ‘iemand met gebruiksaanwijzing’, maar gedreven, immer zijn muziekwereld onderzoekend, anderen, vooral jongeren motiverend, een ras-debater, in zichzelf gekeerd, soms onzeker en ongeduldig, maar ook hartelijk, een spelletjesmens, vaak aanstekelijk goedlachs.

Sommigen van die getuigen zijn – wat de ondervragende journalist vaak overkomt – achteraf van hun eigen woorden geschrokken en hebben zich gehaast, hun paadje wat dat betreft schoon te vegen. Echter dat doet aan de integriteit van de vragensteller niets af. De lezer voelt zich in elk geval ‘eerlijk bediend’.

Aktie Notenkraker

Zestig jaar Nederlandse muziekcultuur, met weidse uitlopers tot in Amerika en Australië. En wat is er in die tijd veel gebeurd, afgezien van een opzienbarend toegenomen genegenheid van veel mensen voor de moderne muziek; een vorm van ontsluiting die volledig op het conto van De Leeuw en zijn adepten (de componisten en uitvoerders!) kan worden geschreven. Wat ontoegankelijk leek en soms ook wàs, maakte hij vaak tot vreugde van de componisten toegankelijk. Zijn betekenis voor de muziekwetenschap is in 1994 bekroond met een eredoctoraat, hem toegekend door de Universiteit van Utrecht.

Het begon allemaal, om maar eens een ankerpunt te noemen, in 1969 met de acties van jonge musici, onder wie De Leeuw, met de Aktie Notenkraker, die kort tevoren zijn voorloper had in de theaterwereld: de Aktie Tomaat. Het kwam neer op verzet tegen de gevestigde orde, die niet of nauwelijks van vernieuwing wilde weten en het van nature conservatieve publiek ‘naar de mond bleef praten’.

Harpkisten als Paard van Troje

Wat ons als Brabanders natuurlijk aanspreekt is het feit dat de acties vanuit het zuiden kwamen. Derks: ‘In de strijd om inspraak en vernieuwing speelt niet de Randstad maar Tilburg een voortrekkersrol. Hier slaan studenten van de Katholieke Hogeschool, de Katholieke Leergangen en het Brabants Conservatorium de handen ineen. Zo verstoren studenten bouwkunst in 1968 de rectoraatsoverdracht van Cornelis Scheffer omdat zij geen inspraak hebben gehad in diens benoeming en zich ergeren aan het “autoritaire en dwangmatige” leerplan.’ Voor een bezetting van het conservatorium lieten studenten zich in de laatste nacht van de kerstvakantie in harpkisten het gebouw binnensmokkelen.

Een maand later zouden actievoerders Karl Marx Universiteit op de gevel van de hogeschool (tegenwoordig Tilburg University) kalken. Op de bezetting van de hogeschool volgde in Amsterdam die van het Maagdenhuis en de musici Louis Andriessen, Peter Schat en De Leeuw reisden af naar Tilburg, om te vragen hoe ze het daar hadden aangepakt.

Magazine bij het Reinbertfestival ter gelegenheid van de 75e verjaardag van De Leeuw in 2013. Ontwerp Jan Heijnen.

Natuurlijk is dit allemaal nog slechts het begin van de strijd van Reinbert de Leeuw c.s. om de nieuwe muziek erkend te krijgen. De Leeuw bereikt zijn doelen vooral met de praktijk, met het – in samenspraak – doorgronden van de muziek van componisten als Satie – dit groeide uit tot een ware hype avant la lettre in ons land – Messiaen, Ligeti en Schönberg.

Naar hem noemde hij zijn wereldberoemd geworden ensemble.

De snelle denker De Leeuw ontwikkelde zich ook, in talloze verbanden tot kunstpaus, waarmee hij het zichzelf allesbehalve gemakkelijk maakte, maar in financiële zin voor de uitvoerende ensembles heel wat bereikte.

Afbraak

De tragiek treedt aan rond zijn 75e verjaardag. De bezuinigingen die wonden slaan in zijn levenswerk. In 2012 zegt hij tegen zijn biograaf: ‘De jaren zestig waren een periode van opbouw (…) Het muziekleven is tegenwoordig aantrekkelijker, spannender, en gevarieerder dan toen ik jong was. Nu leven we in een periode van afbraak. (…) En wat je afbreekt komt nooit meer terug.’

Reinbert de Leeuw – mens of melodie is als een standaardwerk – met lintje! – uitgegeven door Leporello. De belangstelling lijkt een tweede druk te rechtvaardigen.

Audio: Interview van Petra Possel  met Thea Derks in het Radio 1-programma Kunststof van 3 april 2014, Reinbert de Leeuw (piano) speelt Satie.

Een reactie op “De doorbraak van de moderne muziek”