hhBest – Sinds 1996

‘Niet enkel in leiding-gevende artikelen, maar ook in de berichtgeving en

<-Het Centrum in 1934.

het cultureele gedeelte van den inhoud, moeten de redacties handelen in volstrekte overeenstemming met de katholieke beginselen.’
Citaat uit ‘RICHTLIJNEN voor het principiëele en bijzondere karakter der Neerlandia-dagbladen’, waaronder Dagblad De Stem, Breda, De Gazet van Limburg en dagblad Het Centrum, Utrecht. (ca 1930-1960) Kortom, regionale journalistiek onder de knoet van de bisschoppen.

‘Het “Neerlandia-dagblad” moet in alle opzichten zijn: betrouwbaar, correct, actueel, geliefd bij oud, maar vooral ook bij jong, dus populair in den waren goeden zin van het woord.’

Deze richtlijnen werden mij in 1953 uitgereikt, als bijlage van mijn eerste arbeidscontract van leerling-journalist (jaarsalaris 1600 guldens) met ‘Neerlandia’, in het bijzonder Dagblad De Stem. Twee en een half jaar later trad ik in dienst van de N.V. Noorderpers, uitgeefster van onder meer het Noordhollands Dagblad en het dagblad Ons Noorden, waarvan de eigenaar, E. Stumpel, weliswaar een vrome katholiek was, maar er geen preambules op nahield. Hij beperkte zich tot het controleren, of zijn redacteuren wel naar de kerk gingen.
Dagblad De Stem van 3 juli 1953 – Repro Stadsarchief Breda.

In 1961 stapte ik over naar het toenmalige dagblad Oost-Brabant in Eindhoven, dat onder zijn titel had ‘Omdat ik het geloof bezit, heb ik gesproken’ staan en bovendien nog een censor in de persoon van de pastoor van de Sint-Jorisparochie in het stadsdeel Stratum. Die heeft bij mijn weten nog één keer ingegrepen, nadat ik enigszins badinerend over een van de sacramentalia (het Sint-Hubertus- of Hubkesbrood) had geschreven.

Toen was de katholiciteit al volop bezig, uit het dagbladwezen te verdwijnen. Hoe geleidelijk dat proces verliep, bewijst de condolance-brief van de directie van Dagblad De Stem bij het overlijden van mijn vader (die meer dan een halve eeuw medewerker was geweest) in 1966, waarin zij meedeelde dat zij voor zijn zielenheil enkele heilige missen zou laten lezen.

Nieuw behangetje

Het in Utrecht gevestigde Neerlandia, uitgever van Dagblad De Stem (tegenwoordig BN-DeStem) was in particuliere handen, namelijk van twee dames (gezusters?) die enkele hoogst belangrijke eigenschappen in zich verenigden: roomse vroomheid, zuinigheid en wellicht geldbelustheid. De ‘Richtlijnen’, waaruit ik straks nog wat zal citeren, golden al vanaf de jaren dertig, maar toen de Duitsers hier de baas kwamen spelen, kozen de dames er toch voor, de kranten onder hun censuur dóór te laten verschijnen. Een andersoortige knoet. Dat gold in elk geval voor de voorganger van De Stem, het Dagblad van Noord-Brabant, en De Gazet van Limburg (nu De Limburger). Verschillende redacteuren van beide kranten gingen, zij het in passieve zin, mee in de fout en kregen na de oorlog tijdelijk een publicatieverbod.

De redactie van De Stem zat er in de jaren vijftig, in een pijpenla boven de zetterij in het pand Reigerstraat 16, nog net zo bij als voor de oorlog. De vellen behang dreigden er van de muren te vallen. De dames kwamen zich er persoonlijk van op de hoogte stellen ‘dat het zo niet meer kon’. Bij een calamiteit in Princenhage moest met de hoofdredacteur, Jan Bruna, worden gediscussieerd of er iemand met een taxi naar toe mocht. (In die tijd beschikte de Leeuwarder Courant over drie redactie-auto’s, waaronder een Jaguar.)
De Stem bazuinde trots rond dat zij ‘dagelijks in 50.000 gezinnen kwam’ en dat was in die tijd genoeg om er flink aan te verdienen, ook al woonden die gezinnen in een enorm verspreidingsgebied, van Baarle Nassau tot Breskens in Zeeuws Vlaanderen.

Onderwerping

De Benelux was in opkomst en op Europees niveau had je verder hooguit De Kolen- en Staalgemeenschap, dus werd in de Richtlijnen het Nederlandsche karakter van de Neerlandia-bladen benadrukt. Het beruchte opgestoken vingertje was er nog niet, wel de idee dat ‘de Nederlandsche natie een roeping in de wereld heeft te vervullen met het hooghouden en verstevigen van de eigen, historisch gegroeide cultuur’. Daar dienden de redacteuren terdege rekening mee te houden.

‘De redacties zullen uit hare kolommen weren alles wat schadelijk moet worden geacht aan het katholieke geloofsleven’, aldus de Neerlandia-richtlijnen onder het kopje Roomsch Katholiek. ‘En alle redactieleden hebben zich onvoorwaardelijk te richten naar de uitspraken van de Roomsch-Katholieke Kerk op ‘t gebied van geloof en zeden; zij hebben zich dus op dit gebied te onderwerpen aan uitspraken van het bisschoppelijk gezag in eigen diocees (= bisdom, G.). Zij zullen niets mogen opnemen wat hiermede in strijd is. In 1956 zouden de bisschoppen dat nog eens in een mandement nadrukkelijk stipuleren: ‘Niet naar de VARA luisteren!’

Over roeping gesproken, redacteuren van katholieke dagbladen (ook de landelijke!) waren niet zelden gesjeesde priesterstudenten of onderwijzers. Een journalistieke vakopleiding bestond nog niet, hooguit een cursusje hier en daar. Wel leken die nieuwbakken redacteuren geknipt om het in het zuiden dom gehouden volk ‘voor te lichten’, dat wil zeggen hun artikelen af te stemmen ‘op de volksklassen in de eigen streek en op de onderrichting van jeugdige en weinig ontwikkelde lezers.’ Het staat er.

Volgt in de Richtlijnen het soort blabla dat je in de jaren zestig ook nog kon aantreffen in preambules als die van de krant die ontstond door samenvoeging van het Eindhovens Dagblad en het al eerder genoemde Oost-Brabant/Nieuwe Eindhovense Krant, al blonk die vooral uit in vrijblijvendheid.

+++

De complete ‘RICHTLIJNEN voor het principiëele en bijzondere karakter der Neerlandia-dagbladen’ zijn hier te downloaden (jpg-formaat).

Lees ook: Mijn carrière begon met Kiske