hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

Er is een tijd geweest dat Roddy Doyle in Nederland een tamelijk populaire schrijver was. Met zijn hilarische romans die voor een deel ook nog verfilmd werden, gaf hij een bij tijd en wijle onthutsend, maar vaak ook herkenbaar beeld van de gewone man in het Ierland van vóór de economische boom, arm maar opgewekt; The Snapper, over de baby van een dochter in een rumoerig arbeidersgezin, die wordt geboren uit de geslachtsdaad van die dochter, stomdronken geleund tegen een auto, met wie? Ja, het is de buurman, maar dat vertel je niet zomaar.

The Van, dat gaat over twee mannen uit dezelfde buurt die tot hilariteit van die buurt een caravan kopen en er een friture van maken. The Commitments over de jongens en meisjes in weer dezelfde buurt van Dublin die een popgroep beginnen, The Woman Who Walked Into Doors, over Paula Spencer die door haar man zwaar wordt mishandeld maar bij hem blijft, Paddy Clark Ha Ha Ha, over een jongetje die onnodig boven het maaiveld uitsteekt.

Allemaal geschreven in een rauw soort Engels met zwaar Iers accent dat niet zelden de transcriptie van bandopnamen van gesprekken lijkt.

Ik haakte af toen Rory & Ita verscheen, een overbodig boek waarin Doyle schrijft over zijn ouders.

Maar toen was er A Star Called Henry, over een held van de Ierse onafhankelijkheidsstrijd v an rond 1915, het eerste deel van een trilogie waarin later ook Oh, Play That Thing en The Dead Republic verschenen. Met name A Star Called Henry vormde een stijlbreuk, daarin liet Doyle zien dat hij, buiten die rauwe Ierse volkstaal ook een zeer elegant type Engels beheerst, een boek vol zinnen die je wel tweemaal wilt lezen. Het laat Henry zien als een held, als een ster van de Ierse vrijheidsstrijd tegen de Engelsen, maar ook als de Ier met al zijn zwakheden: vrouwen, drank, geweld, romantiek. Na zijn vlucht naar Amerika raakt hij daar steeds meer aan lager wal en verzeild in de criminaliteit en als hij terugkeert naar Ierland, op zoek naar zijn vrouw die hij tijdens hun zwerftochten is kwijtgeraakt – rest hem in The Dead Republic – slechts desillusie en is hij allesbehalve de ster die hij ooit, meer dan tachtig jaar eerder, was geweest. (Ik heb daar hier eerder over geschreven.)

Intussen heeft Doyle niet stilgezeten. Hij schreef toneelstukken, kinderboeken, een vervolg op The Woman Who…, korte verhalen. Zijn onderwerpen zijn nog altijd de eenvoudige sappelende Ier in de achterbuurten van Dublin, maar er is een nieuwe categorie die zijn aandacht heeft: de immigranten, uit Afrika en Oost-Europa.

Bij het doorzoeken van de virtuele boekenplanken van amazon.co.uk zag ik al dat werk en maakte ik toch maar weer een keuze.

Daar is eerst Paula Spencer uit The Woman Who, teruggekeerd in de roman die nu eenvoudig haar naam draagt; haar man is doodgeschoten door de politie toen hij probeerde iemand te ontvoeren, ze is nog steeds poetsvrouw, al heeft ze nu vooral Oost-Europese en Nigeriaanse collega’s. We volgen haar in het dagelijks leven, haar zorgen om haar kinderen die wellicht niet willen deugen, de zorg om haar baan, haar geleidelijk aan falende lichaam, de borstkanker van haar zuster. De herinnering aan haar gewelddadige man is niet eens helemaal ongunstig, ze aarzelt wanneer ze bij de glasbak een veel oudere man tegenkomt met wie ze uit wandelen gaat – is dit wel in orde? – en boven dat alles hangt een dreigend onweer: dat ze weer zal toegeven aan haar alcoholisme. Doyle hanteert hier met meesterhand de rauwe dialoogstijl, die van de lezer grote oplettendheid vraagt maar die als effect heeft dat je de mensen in het relaas gaat beschouwen als je eigen buren.

The Deportees – ook alweer de naam van een popgroep, opzettelijk samengesteld uit immigranten – is de naam van één verhaal die tevens de naam is van de verzameling verhalen die Doyle schreef voor het tijdschrift Metro Eireann. Het zijn verhalen over hoe het migranten vergaat in het moderne Ierland van na de krediet- en eurocrisis, en weer tegen de achtergrond van de eenvoudige Ierse arbeiders die het tegen die nieuwkomers moeten opnemen. Hier ontpopt Doyle zich als een buitengewoon behendige plotbedenker waardoor de verhalen variëren van de handige impresario die ooit The Commitments bedacht en nu dus The Deportees; weer zo’n gezin als in The Snapper, waarin een van de dochters haar zeer tolerante vader verrast met een zwarte vriend; tot de Poolse kinderoppas Alina in een stinkend rijk gezin die lange wandelingen maakt met de baby en zich daarbij laat bepotelen door eenLitouwse biochemicus die in Dublin in de bouw werkt. Twee meisjes van een jaar of tien maken deel uit van het rijke gezin en die pesten Alina, die als reactie daarop met enig succes de kinderen probeert te beheksen.

Waarmee we zijn aangeland bij het kinderboek Wilderness dat ik min of meer per ongeluk kocht, en gelukkig maar. De toon en stijl zijn inderdaad die van een kinderboek, maar het verhaal kan op meerdere manieren gelezen worden. Het kinderboek gaat over twee jongens die op een wintervakantie in Finland – hoe kom je op het idee – hun moeder redden van de dood door bevriezing; maar de roman die er bovenop ligt is die van de problemen waar gebroken gezinnen en de ‘tweede leg’ mee te maken kunnen krijgen, waarbij niemand enige blaam treft, maar de rampspoed niettemin op de loer ligt.

Het wachten is inmiddels op een nieuwe grote roman van Doyle. Ik kijk er naar uit.