hhBest – Sinds 1996

Overheden verkondigen dat de activiteiten rond het fenomeen Culturele Hoofdstad een bijdrage zullen leveren aan de stedelijke economie en de stedelijke regeneratie en daarmee aan een langdurige imagoverbetering.
Uit de literatuur en de ervaringen blijkt dat deze verwachtingen nauwelijks gegrond zijn. Steden zullen met blind vertrouwen de portemonnee moeten trekken om de beloofde impact van het evenement te kunnen garanderen.

Dit stelt <- Roanne van Leijden, master history, culture and communication (kunsthistorica) in haar thesis bij afstuderen aan de Erasmus Universiteit. Haar onderzoeksrapport dateert al van augustus 2011, maar is nu pas door sommige media ‘ontdekt’. Brabant dingt mee naar de titel van Culturele Hoofdstad van Europa 2018.

Over de ‘opbrengsten’ van het fenomeen, wordt hoog opgegeven, in Brabant onder meer om het exorbitant geachte salaris van de ‘artistiek leider’, Martijn Sanders, te verdedigen.

Maar het laat zich allemaal maar moeilijk meten en volgens Van Leijden maken de gaststeden van hun evaluaties dan ook  meestal ‘een potje´.
´Men somt de activiteiten nog eens op en meldt bezoekersaantallen. Achteraf wordt over het algemeen niet aan de grote klok gehangen dat de kosten overwegend voor publieke partijen waren en de opbrengsten voor de private.’

Fiasco

Hoe kwam Roanne op het idee, van de Europese Culturele Hoofdstad haar afstudeerproject te maken?

´Mijn interesse werd aangewakkerd toen ik in 2005 als vrijwilliger werkte voor `Cork 2005`. De Ierse stad Cork was in dat jaar Culturele Hoofdstad van Europa
Tegen het einde van het jaar assisteerde ik bij een project dat ter gelegenheid van Cork 2005 kunst in de publieke ruimte bracht. Overal in de stad waren installaties geplaatst en samen met een van de organisatoren van dit project reed ik langs de kunstwerken in een grote zwarte auto met het logo van het evenement. Mijn bijrijder zei dat ze zich schaamde om in die auto door de stad
te rijden, aangezien Cork 2005 inmiddels over het algemeen als een fiasco werd beschouwd. Deze uitspraak stond in schril contrast met de jubelende presentaties en opgetogen ‘launches’ die ik tot dan toe had bijgewoond en ik begon mij af te vragen in wat voor circus ik was beland.’

In het algemeen leverde een kleine rondvraag in een kring van kunst- en cultuurgezinde kennissen Van Leijden de informatie op ‘dat het evenement niet automatisch een jaarlijkse trekpleister is voor de cultuurbewuste Europeaan’.

‘Op z’n best is de Culturele Hoofdstad een prachtig feest, een explosie van kunst en cultuur, maar in de praktijk wordt het zo zwaar behangen met politieke doelstellingen en beleidsdoelstellingen dat het evenement zomaar door z’n hoeven kan zakken,’ schrijft de onderzoekster.

Over Brugge (2002) merkt zij op: ‘Stond bekend als ingedutte provinciestad, een openluchtmuseum, haastig geconsumeerd door passanten op zoek naar nostalgie. zonder grote sociale of economische problemen. Het Vlaamse stadje pompte tientallen miljoenen in nieuwe culturele voorzieningen om zijn imago te moderniseren. Het werd een mooi jaar, maar het doel kwam bij lange na niet in zicht. Het oude imago bleef hardnekkig aan de stad kleven.’

Een jaar eerder schreef Rotterdam haar successen toe aan activiteiten die bij nader inzien toevalstreffers waren. Ongepland en onvoorzien.

Eén winnaar, vele verliezers

Maar liefst acht steden en regio’s in Nederland bieden tegen elkaar op om het festival binnen te mogen halen. Kennelijk verwachten de steden dat de titel Culturele Hoofdstad van betekenis zal zijn voor de stad of zij denken er op een bepaalde manier profijt van te hebben. Het aantrekken van het evenement wordt dan een instrument voor het realiseren van stedelijke ontwikkeling.

Van Leijden ging met vier kandidaten praten. anderen dan Brabant en  Maastricht, namelijk Utrecht, Den Haag, Leeuwarden en Almere.  Zij bevond dat de steden ´goed hebben gekeken naar hun voorgangers. De artistieke en zakelijke leiders zijn op de hoogte van succesvolle en minder succesvolle Culturele Hoofdsteden. De meesten zijn hierin niet erg kritisch. Als je het maar goed aanpakt, kun je alles bewerkstelligen, is het idee´.

´Elke stad denkt genoeg in huis te hebben om de bid te winnen. Maar het is een spel met maar één winnaar en vele verliezers. Er wordt een hoop geld en energie gestoken in de organisatie van een evenement dat misschien niet eens door zal gaan.´