hhBest – Sinds 1996

Boekbespreking door Sante Brun

---

Na het verschijnen in 1992 van Jonathan Franzen’s tweede roman – hij was toen 32 jaar – stak een storm van kritiek op. De critici hielden wel een slag om de arm: Franzen had het talent om een groot romanschrijver te worden, maar Strong Motion was in laatste instantie toch een beetje mislukt.

Een deel van de kritiek had betrekking op de thema’s waar het boek om draait – de anti-abortusbeweging in de VS, de trucs van de industrie om onder milieuwetgeving uit te komen en godsdienstwaanzin, plus nog het een en ander – en op de manier waarop Franzen die thema’s met elkaar verbindt, en inderdaad: enigszins uitgebeend heeft het wel iets heel kunstmatigs.

Dat geldt trouwens ook voor de protagonisten, Louis Holland en zijn zus Eileen, de seismologe Renée Seitchek, de stagiair Howard Chun, de ouders van Louis, de moeder van Renée, de anti-abortusdominee – allemaal hebben ze een dubbele relatie met elkaar en met het verhaal.

Anchorman

Een niet uitputtende lijst: Louis Holland is anchorman bij een lokaal radiostation in Boston, zijn zus heeft een relatie met de zoon van de directeur van een chemische fabriek aldaar, Peter Stoorhuys. De moeder van hen tweeën, Melanie, erft 22 miljoen dollar van een tante, die een relatie heeft gehad met de oprichter van die fabriek. De anti-abortusdominee koopt het radiostation waar Louis werkt en stuurt hem de laan uit. Renée heeft een nogal vage en onstabiele relatie met Louis en raakt zwanger; ze wil een abortus en komt daarbij de dominee tegen die, verrassend, nogal in haar geïnteresseerd raakt. (Een schitterend twistgesprek tussen die twee doet denken aan delen van Eyeless in Gaza, van Aldous Huxley).

Nu het verhaal. De titel van het boek, Strong Motion, is een vakterm uit de seismologie en verwijst naar de sterke beweging van de grond die je voelt als je recht boven het epicentrum van een aardbeving staat. In Boston en omgeving komen de laatste tijd geregeld aardbevingen voor; onderzoek van wetenschappelijke publicaties levert een geschrift op van een seismologe, die een verband legt tussen aardbevingen en lozing van chemisch afval in diepe boorputten, de chemische fabriek zou daar wel eens bij betrokken kunnen zijn geweest. De schrijfster van het stuk blijkt weer een relatie te hebben gehad met Bob Holland, de vader van Louis en Eileen.

Soap

De onvermijdelijke catastrofe levert iets moois op, een fenomeen dat we later terug zullen zien in de boeken van Franzen: in de relatie van Louis en Renée blijkt ondanks alle heftigheid die zich intussen afspeelt een stabilisering op te treden, de laatste zinnen van het boek lijken zelfs regelrecht uit een soap te komen – al die onderlinge dubbele verbanden en al die grote thema’s op één hoop zijn natuurlijk ook soapmateriaal.

Het resultaat telt. En het resultaat is eenvoudigweg een magistraal boek, waar, om Gerard Reve te citeren, weer geen normaal mens in voorkomt, compleet met bijbehorende absurde gebeurtenissen. Die allemaal volkomen plausibel worden gemaakt door Franzen, dat is het sterke punt van dit boek en de boeken die er op gevolgd zijn. Louis en Renée zijn een unlikely couple, inderdaad, en niettemin geloofwaardig. Tegen het eind van het boek, als Renée herstellende is van een zware verwonding, is Louis voortdurend aanwezig om voor haar te zorgen. Met als gevolg dat Renée tegen hem zegt dat ze wil dat hij weggaat en niet meer terugkomt – hij wordt door een vroegere geliefde achtervolgd en dat kan ze niet hebben. Die scène is de opmaat voor de verzoening tussen Louis en Renée, hoe absurd het ook klinkt. Franzen is een meester in het nauwgezet beschrijven van de idiosyncrasieën van de hoofdpersonen, ik smul daar althans van.

Van saai naar spannend

Franzen schrijft in deze voorloper van The Corrections en van Freedom al even lucide en schitterend, je hebt de neiging de betere passages een paar keer te lezen alvorens verder te gaan.

Er is wel geklaagd dat het eigenlijk een saai boek is – voor een deel in het midden kan dat wellicht gelden maar met name het laatste deel is een regelrecht spannend verhaal. Een regelrecht Armageddon, het doet je denken aan de film Independence Day.

Ik mag graag het hele oeuvre van een schrijver lezen en ik had alleen al daarom Strong Motion niet willen missen.